Om een en ander in het juiste kader te plaatsen moeten we bij het begin beginnen.
Corruptieschandaal
In december 2013 onthulden aanklagers in Turkije een onderzoek naar corruptie in en rond de regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP). De regering hield het op een poging tot staatsgreep. Binnen politie en justitie geïnfiltreerde volgelingen van imam Fethullah Gülen, die in de voorafgaande maanden van bondgenoot tot aartsvijand van de AKP transformeerde, werden daar verantwoordelijk voor gehouden.
Een maand later ontving de gendarme in de Turkse provincie Adana een tip over een verdachte lading aan boord van drie vrachtwagens op weg naar Syrië. Dat was niet voor het eerst, er waren al eerder verdachte transporten naar Syrië aangehouden, na dergelijke tips. Aanklager Aziz Takci gaf op 19 januari opdracht om de voertuigen door de veiligheidsdiensten te laten onderzoeken nabij de grensovergang bij Ceyhan.
Avni Cos
Bij het onderzoeken van de vrachtwagens ondervonden soldaten tegenwerking van medewerkers van MIT, de nationale inlichtingendienst van Turkije, die zich de laatste jaren ontwikkelde tot de persoonlijke veiligheidsdienst van president Erdogan. MIT-medewerkers bevonden zich aan boord van de vrachtwagens, maar zaten ook in een Audi personenauto waar het transport door begeleid werd.
De gouverneur van Adana, Hüseyin Avni Cos, verscheen samen met het plaatselijke hoofd van MIT, de regionale politiechef en 200 politieagenten ter plaatse, om aanklager Takci ertoe te bewegen met het onderzoek te stoppen. Toen Takci dat weigerde, stuurde Cos een bericht naar de leiding van de gendarme waarin hij stelde dat MIT onder auspiciën van de premier viel en dat een onderzoek zonder diens toestemming neerkwam op een misdrijf.
De vrachtwagens werden kort daarop vrijgegeven en konden Syrië binnenrijden.
De Turkse media veronderstelden op basis van aanwijzingen dat er wapens aan boord waren, en dat die waren bestemd voor aan al-Qaeda verwante groeperingen die in Syrië tegen al-Assad vechten. Dat wil zeggen, al-Nusra en IS.
Turkmen
De regering sprak dit tegen. Daar hield men vol dat de lading uit humanitaire hulpgoederen bestond, bestemd voor etnische Turken in Syrië, de Turkmen. Die wisten echter van geen hulpgoederen uit Turkije.
Het zou ook uitzonderlijk zijn wanneer een inlichtingenorganisatie zich bezighoudt met het transporteren van humanitaire hulpgoederen. Dat maakte de uitleg niet geloofwaardiger, waardoor deze vrijwel alleen in AKP-kringen werd geloofd. Eerder ontstane indrukken in het buitenland dat jihadisten in Syrië steun uit Turkije ontvingen werden er zo niet minder op. De bewering van de regering dat het onderzoek naar de vrachtwagens, na het corruptieschandaal, de volgende onderneming van de Gülenbeweging was om de AKP van de macht te stoten kon deze indruk dan ook niet wegnemen. Het ontbreken van harde bewijzen veranderde daar niets aan.
Aanklager Takci werd korte tijd later van zijn functie ontheven en dertien soldaten die bij het onderzoek betrokken waren geweest werden aangeklaagd wegens spionage. Hun zaak loopt nog, maar een aanklager eiste twintig jaar gevangenisstraf tegen hen. Recentelijk heeft het verhaal echter nog een ander staartje gekregen.
Op 12 januari werden documenten verspreid via het Twitteraccount @LazepeM, met de kennelijke bedoeling te bewijzen dat de AKP-regering en MIT in het geheim wapens naar Syrië lieten transporteren. Het genoemde Twitteraccount bestaat ondertussen niet meer. De regering nam een rechter in de arm om het verspreiden van de documenten via internet te verbieden, wat niet de meest overtuigende manier lijkt om geruchten te ontzenuwen.
De regering waarschuwde verder dat alle websites, inclusief Twitter en Facebook, waar iets over het transport naar Syrië wordt vermeld, van het internet verbannen zullen worden. Verder zou de regering trachten het Twitteraccount te sluiten van de krant Bir Gün, die veel aandacht aan de kwestie besteedde.
Los van de vraag of ze authentiek zijn spreken de aan het gendarmecommando toegeschreven documenten in ieder geval tot de verbeelding “De vrachtwagens vervoerden wapens en voorraden voor de al-Qaeda-terreurorganisatie” staat er bijvoorbeeld.
Containers
Volgens de documenten werden in de vrachtwagens zes metalen containers gevonden. Een daarvan bevatte naar verluidt 25 tot 30 raketten, alsmede tien tot vijftien kratten met ammunitie. In een andere container zaten 20 tot 25 raketten, mortiergranaten en vijf tot zes zakken met ‘Douchka anti-aircraft’ ammunitie. Een en ander was verpakt in dozen met in het cyrillische alfabet (!) gestelde teksten.
MIT-medewerkers zouden aanklager Takci en de soldaten niet alleen uitgescholden hebben, maar ze gaven met zoveel woorden toe dat het wel degelijk om ammunitie ging.
“Kijk die idioten eens. Ze zoeken naar ammunitie met houwelen en scheppen. Laat iemand met verstand van zaken dat doen. De vrachtwagens zitten vol met bommen die kunnen ontploffen.”
Chauffeur
Een interessant onderdeel van de documenten gaat over de modus operandi van MIT bij transporten en bestaat uit een verklaring die toegeschreven werd aan een chauffeur van de vrachtwagens. Deze Murat Kislakci zei:
“De lading wordt in onze vrachtwagens geladen vanuit een buitenlands vliegtuig op de luchthaven Esenboga in Ankara. We vervoeren ze naar Reyhanli (nabij de Syrische grens). Daar aangekomen dragen we de vrachtwagens over aan twee mensen in een Audi. Zij brengen ons onder in een hotel terwijl de vrachtwagens de grens overgaan. We hebben zo al verschillende transporten gedaan. We werken voor de staat. In Ankara laten we de vrachtwagens achter bij een vestiging van MIT. Eerder vertelden ze ons om zeven uur in de ochtend te komen. Ik weet dat de lading van MIT is. We zagen er geen kwaad in, dit waren staatsaangelegenheden. Het was de eerste keer dat we een lading op de luchthaven ophaalden, en de eerste keer dat we bij onze vrachtwagens mochten blijven terwijl die geladen werden.”
Geest
Het verspreiden van de gendarmedocumenten over het transport naar Syrië is nu dus verboden in Turkije. Deze ingreep kwam echter te laat, want de onthullende informatie had haar weg al naar meer dan één mail-inbox gevonden. Vaak tot niet geringe schrik van de ontvangers overigens, want die weten dat Erdogans MIT via de internetwaakhond TIB internetcommunicatie kan volgen.
Dergelijke maatregelen dragen bij aan wat in Turkije het ‘klimaat van angst’ wordt genoemd. De impact daarvan neemt nu vrijwel iedere dag toe. Het kan echter niet verhinderen dat de geest nu uit de fles is over de documenten. Dat Pieter Omtzigt deze kwestie in Nederland aanhangig maakte is daarbij een apart hoofdstuk gaan vormen in Turkije.
Afgelopen zondag was BBC Turkije de eerste bron over de vragen die Omtzigt aan Opstelten stelde. BBC Turkije wist overigens ook dat de eerder genoemde gouverneur Cos een verklaring aflegde waarin hij zei dat de lading van de vrachtwagens aan MIT toebehoorde en dat die in opdracht van Erdogan naar Syrië werd getransporteerd.
Arinc
Een dag na de berichtgeving door BBC Turkije stond het tot het Gülenimperium behorende dagblad Today’s Zaman stil bij de vragen van Omtzigt aan Opstelten. Today’s Zaman schreef verder dat CDA-kamerlid Raymond Knops de regering van ‘struisvogelpolitiek’ beschuldigde ten aanzien van de wapenleveranties naar Syrië.
De avond na het artikel in Today’s Zaman kreeg de Turkse vicepremier Bülent Arinc tijdens een persconferentie vragen van journalisten over de situatie in Nederland. Niet geheel onverwacht ontkende Arinc alles. Hij herhaalde nog eens dat de lading in de vrachtwagens bestemd was voor de Turkmen. Verder bewezen de documenten niets, zei Arinc. Het waren vervalsingen, verspreid door de ‘parallelle staat’, het AKP-jargon voor de Gülenbeweging.
Arinc suggereerde dat het CDA de documenten door de ‘parallelle staat’ toegespeeld had gekregen. Klinkt als een wilde speculatie, maar de vraag blijft hoe het kan dat het CDA de documenten al in november had, terwijl die pas op 12 januari via het anonieme @LazepeM Twitteraccount werden verspreid.
Volgens een tweet van Omtzigt had Opstelten de documenten op 4/11 en wist Koenders daar op 13/11, nog tijdens zijn bezoek aan Turkije deze maand, iets van. Ook dat is uiteraard vreemd.
En dat allemaal in een situatie waarin de betrekkingen tussen Nederland en Turkije steeds lastiger worden!
Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (Uitgeverij EPO, Antwerpen, 2012)
Dit werk valt onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel-GeenAfgeleideWerken 2.0 België-licentie.
