“We hebben allemaal een tas klaar staan voor de gevangenis. Iedereen kan nu elk moment gearresteerd worden.”

Kristel Cuvelier, stafmedewerker Koerdisch Instituut vzw, Brussel, 13 december 2016

Op 11 september 2016  werden in één keer 24 pro-Koerdische co-burgemeesters ontzet uit hun ambt en vervangen door curatoren (“kayyum” in het Turks) die aangesteld zijn door de AKP-regering van Turks president Erdoğan. Het ontslaan of arresteren van democratisch verkozen burgemeesters is een proces dat al van voor de mislukte staatsgreep van 15 juli aan de gang was, maar sindsdien wordt het lokale bestuur in steeds meer Koerdische steden hardhandig overgenomen door de Turkse regering. Daarnaast worden zo goed als alle parlementsleden van de pro-Koerdische Democratische Partij der Volkeren (HDP) gerechtelijk vervolgd in vele honderden rechtszaken. Een poging om de hele democratische Koerdische politieke beweging achter de tralies te krijgen en een de facto politieke coup waarmee de stemmen van 6 miljoen kiezers ongedaan gemaakt worden. Bijna dagelijks komt er bericht over nieuwe arrestaties en ontslagen. Een stand van zaken begin december 2016.

De regeringscoup tegen het lokale bestuur in de Koerdische regio

De Partij der Democratische Regio’s (DBP), de lokale zusterpartij van de pro-Koerdische Democratische Partij der Volkeren (HDP), won bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2014 de burgemeesterssjerp in 103 overwegend Koerdische steden en gemeentes, waaronder 3 metropolen (Diyarbakir, Van en Mardin) en 8 provincies. (De DBP trok toen nog naar de verkiezingen onder de naam van haar voorganger, de Partij voor Vrede en Democratie BDP. We gebruiken de term ‘pro-Koerdisch’ omdat de HDP en de DBP – geheel in lijn met hun ideologisch streven naar een vreedzaam samenleven tussen de verschillende volkeren in Turkije – niet alleen uit Koerden bestaan, zo is HDP-co-voorzitster Figen Yüksekdağ bijvoorbeeld van Turkse origine).

Om vrouwen meer inspraak te geven in het bestuur, hanteert de DBP net als de HDP een systeem van co-voorzitterschap, waarbij alle belangrijke functies gedeeld worden door een man en een vrouw. Door dit systeem met één mannelijke en één vrouwelijke ‘co-burgemeester’, tellen deze gemeenteraden in totaal een 200-tal co-burgemeesters. Op 6 december bevonden zich 48 van deze co-burgemeesters in de gevangenis. Vele tientallen van hun collega’s zijn ondertussen aangehouden geweest en vervolgens weer vrijgelaten, soms in afwachting van hun proces, en tegen nog verschillende anderen loopt een aanhoudingsbevel.

Daarnaast werden al meer dan 50 co-burgemeesters ontslagen en vervangen door regeringsgetrouwe “kayyums”, een aantal dat eveneens snel oploopt. De AKP-regering had op 6 december op die manier al het bestuur overgenomen van 36 gemeenteraden.

De regering rechtvaardigt deze totaal ondemocratische machtsovername met tal van loze beschuldigingen. Zo worden sommige gemeentebesturen er bijvoorbeeld van beschuldigd geld door te sluizen naar de Koerdische guerrilla PKK (Koerdistan Arbeiderspartij). De beklaagde gemeentebesturen reageerden hierop door alle details van hun budgetten, die sowieso publiek zijn, te adverteren op spandoeken, reclamepanelen, websites en in de pers. “Hoewel medewerkers van het Ministerie van Binnenlandse Zaken de budgetten en financiële gegevens van deze gemeentebesturen maandenlang zeer zorgvuldig bestudeerden, hebben ze geen enkel bewijs kunnen vinden dat deze beschuldigingen rechtvaardigt,” aldus de HDP in een verklaring.

De voortschrijdende repressie tegen Koerdische lokale besturen is mogelijk dankzij een nieuw decreet dat de regering uitvaardigde onder de huidige noodtoestand, een uitzonderingssituatie die president Erdoğan nog minstens een jaar lang om de drie maanden wil verlengen. Dit decreet (nr. 674, daterend van 1 september 2016) geeft het Ministerie van Binnenlandse Zaken de bevoegdheid om vertrouwelingen aan te stellen om verkozen burgemeesters te vervangen.

De door de regering aangestelde curatoren doen er ondertussen alles aan om de verwezenlijkingen van de pro-Koerdische gemeentebesturen terug te draaien. Deze hadden zwaar geïnvesteerd in onder meer de promotie van gelijkheid tussen mannen en vrouwen, lokale economie, ecologie en het vrijwaren en promoten van de rijke culturele diversiteit van de regio. Zo hadden bijna alle DBP-gemeentebesturen een departement voor vrouwenzaken en werden er tal van projecten georganiseerd om ongelijkheid en geweld tegen vrouwen tegen te gaan. Van het uitbannen van polygamie en eremoorden tot het principe dat mannen thuis ook de afwas kunnen doen, er werd aan gewerkt. Zodra de curatoren het bestuur overnamen, werden de departementen voor vrouwenzaken en verschillende vrouwencentra meteen gesloten.

Naast deze rechtstreekse overname van lokale besturen door de regering, is er ook nog een onrechtstreekse machtsovername bezig. Al aan minstens 15 DBP-gemeenteraden werden belangrijke bevoegdheden ontnomen, zoals het beslissingsrecht over infrastructuurwerken en de aanwerving van personeel. Onder de noodtoestand worden deze bevoegdheden overgedragen aan districtsgouverneurs.

 

Gültan Kışanak, populaire co-burgemeester van Diyrabakir

Aangezien het onmogelijk is om alle zaken te bespreken, nemen we deze eruit van mevrouw Gültan Kışanak. Zij is voormalig parlementslid en de huidige populaire co-burgemeester van Diyarbakir (Amed in het Koerdisch), de onofficiële hoofdstad van de Koerdische regio in Turkije. Mevrouw Kışanak is tevens covoorzitter van de Unie van de Gemeentebesturen van de Zuidoostelijke Anatolische Regio (GABB), een officiële koepelorganisatie van 117 gemeentes.

Gültan Kışanak werd samen met haar collega-burgemeester Firat Anli aangehouden op 31 oktober. Enkele uren ervoor had ze nog getuigd in het Turkse parlement over de mislukte couppoging van 15 juli, waar een parlementaire onderzoekscommissie zich momenteel over buigt. Burgemeester Kışanak vertelde er over de gruwelijke oorlog van de Turkse veiligheidsdiensten in de Koerdische gebieden sinds juli 2015 en hoe deze mee de basis gelegd heeft voor de coup. De meeste officieren en legeronderdelen die betrokken waren in de couppoging, waren immers verantwoordelijk voor talloze mensenrechtenschendingen in de Koerdische regio. Burgemeester Kışanak wees erop dat je niet een vuile oorlog kan voeren in één helft van een land en verwachten dat de democratie en de rechtstaat floreren in de andere helft. Als uitweg wees ze op het terug opstarten van het vredesproces en democratisering van het Turkse politieke bestel. Na haar getuigenis in het parlement, keerde zij terug naar Diyarbakir en waar ze bij aankomst in de luchthaven onmiddellijk gearresteerd werd. Op hetzelfde moment werd ook Firat Anli gearresteerd. Zowel de politie als de gendarmerie hebben huiszoekingen gedaan op hun woonadressen en alle instellingen van de stad en het stadhuis. Daarbij gingen zij driest te werk en richtten veel schade aan. De dag erop duidde het Ministerie van Binnenlandse Zaken een districtsgouverneur aan om de stad te besturen.

Mevrouw Kışanak behoort tot de duizenden Koerdische politici en activisten die na de militaire staatsgreep van 1980 opgesloten werden in de gevangenis van Diyarbakir. Zoals zovelen werd ook zij toen gemarteld omdat ze haar Koerdische identiteit niet wou opgeven. Ze werd hierover geïnterviewd door Amberin Zaman voor Al-Monitor. Zoals de meeste Koerdische politici vertelt ze liever niet over de martelingen en de verkrachtingen in de gevangenissen. Een kwestie van eer. Uit respect daarvoor publiceren we geen details, maar deze zijn bijzonder schokkend en getuigen van de ongelooflijke kracht van de ontelbare Koerdische politici en activisten die deze hebben weerstaan, zonder hun geloof in democratische en politieke oplossingen voor de oorlog te verliezen. We vermelden dit verder omdat het aantal klachten over martelingen en verkrachtingen in de gevangenissen, zo endemisch in de jaren ’80 en ’90, sinds de mislukte staatsgreep helaas opnieuw begint toe te nemen. Niet geheel verwonderlijk daar president Erdogan en zijn AKP-regering daar in principe ‘carte blanche’ toe gegeven hebben door herhaaldelijk duidelijk te maken dat politie en militairen niet vervolgd zullen worden voor mensenrechtenschendingen en andere misdaden die ze begaan in het kader van de strijd tegen het “terrorisme”.

Mevrouw Kışanak verwoorde haar wedervaren in de gevangenis als volgt: “Het was barbaars. Mensen stierven, pleegden zelfmoord. Het was een inferno. Er werd de klok rond gemarteld. Maar ik zie er het nut niet van in te spreken over de omstandigheden in de gevangenis toen. Het ergste wat ze deden, was proberen om onze eer te stelen. En als we praten over het seksuele geweld, dan zijn ze daarin geslaagd. Het is niet nodig in detail te treden. De details liggen voor de hand. Al het gevangenispersoneel waren mannen en behoorden tot het leger. Ze probeerden ons neer te slaan, onze Koerdische identiteit eruit te stampen en onze vrouwelijke identiteit te vernietigen. De martelingen waren genadeloos. Maar we hielden stand. (…) Onze sterkte lag in onze samenhorigheid en onderlinge solidariteit. Als een fysiek zwakkere vrouw eruit gekozen werd om gestraft te worden, bijvoorbeeld omdat ze Koerdisch had gesproken, dan stapte een sterkere vrouw naar voren om in haar plaats de straf te ondergaan.”

In totaal bracht mevrouw Kışanak vier en een half jaar door in de gevangenis. Op de vraag of ze ooit had overwogen zich aan te sluiten bij de PKK, antwoordde ze: “Ik kan me voorstellen dat de meeste Koerden ooit wel eens overwogen zullen hebben om naar de bergen te trekken. Soms lijkt het wel de enige manier om om te gaan met de repressie en het geweld waarmee we geconfronteerd worden. In de gevangenis van Diyarbakir hadden we het er vaak over dat we onszelf zouden wreken als we uit de gevangenis zouden komen. Maar toen ik weer vrij was, realiseerde ik me dat er ook een andere weg was. Ons verhaal moest verteld worden. De stemmen van de Koerden moeten gehoord worden.” Mevrouw Kışanak besloot journalistiek te studeren en ze werd hoofdredactrice van de Koerdische krant Özgur Gündem. Drie decennia na haar opsluiting in de gevangenis van Diyarbakır werd ze verkozen tot burgemeester van de grootstad. Ze heeft één dochter.

Gultan Kışanak wordt samen met haar collega-burgemeester Firat Anli aangeklaagd voor lidmaatschap van een terroristische organisatie. De beschuldigen zijn voornamelijk gebaseerd op toespraken die ze heeft gehouden, de enige aanklacht die in principe niet valt onder het recht op vrije meningsuiting is de aanklacht dat er voertuigen (of graafmachines, dat is niet duidelijk) van het gemeentebestuur zouden zijn gebruikt voor het begraven van PKK-militanten.

De openbare aanklager eist 230 jaar cel tegen haar.

 

Honderden lasterlijke beschuldigingen tegen HDP-parlementsleden

Op 4 november werden de beide covoorzitters van de HDP, Selahattin Demirtaş en Figen Yüksekdağ, samen met een tiental andere parlementsleden gearresteerd, waarvan er acht aangehouden bleven. Op 12 december werden opnieuw twee parlementsleden gearresteerd, waarvan één aangehouden bleef. Terzelfdertijd werd een arrestatiebevel uitgevaardigd tegen nog zes andere parlementsleden, die vermoedelijk een dezer gearresteerd zullen worden.

Op dit moment lopen er vele honderden rechtszaken tegen zo goed als alle van de 59 HDP-parlementsleden. Er blijft slechts één HDP-parlementslid over, een verkozenen van de Armeense gemeenschap, tegen wie nog geen aanklacht geformuleerd werd, maar vermoedelijk zal ook dit niet lang meer duren. De meer dan 600 aanklachten (dit cijfer loopt ook op) gaan hoofdzakelijk over uitspraken die de parlementsleden hebben gedaan in het kader van hun werk als politici. Een van de aanklachten tegen Demirtaş gaat bijvoorbeeld over de toespraak die hij gegeven heeft n.a.v. de arrestatie van burgemeester Kışanak. In deze toespraak, die hier te lezen is, roept hij de Koerdische bevolking op de kalmte te bewaren en zich op vreedzame wijze te verzetten tegen de onrechtmatige arrestaties van hun politici. Volgens de openbare aanklager is deze toespraak echter opruiend en beledigend voor de president…

Begin november liepen tegen Demirtaş 93 rechtszaken, aangespannen door openbare aanklagers van 18 verschillende provincies. Alles samen wordt 486 jaar gevangenis plus twee maal levenslang tegen hem geëist

Begin december moest Demirtaş, die zelf advocaat is, zich verdedigen in een andere rechtszaak vanwege het beledigen van de president. Het gaat over een toespraak waarin Demirtaş de extreemrechtse MHP-leider Devlet Bahçeli citeerde die Erdoğan in de aanloop naar de verkiezingen een “dief” had genoemd. Het enige wat Demirtaş deed was Bahçeli herinneren aan zijn eigen verkiezingsslogan, aangezien de MHP na de verkiezingen alsnog in zee ging met de AKP. De exacte zin waarover Demirtaş zichzelf moest verdedigen was gericht aan Bahçeli en luidde als volgt “Jullie hebben de president allebei een dief genoemd en daarna gaan jullie een fijne tijd doorbrengen op het paleis van dezelfde persoon die jullie een dief genoemd hebben.” Demirtaş wees er in zijn verdediging fijntjes op dat de MHP-leider zelf niet aangeklaagd is voor het beledigen van de president, terwijl de oorspronkelijke woorden van hem waren..

Ondertussen maakt de Koerdische beweging zich ernstig zorgen over de veiligheid van Demirtaş, aangezien de immens populaire voorzitter, net als verschillende van zijn collega-parlementsleden, in isolatie gevangen wordt gehouden in een type F-gevangenis, waar ook aanhangers van de Islamitische Staat en consoorten gevangen zitten. Onlangs kwam ook het bericht binnen dat Demirtaş, die hartproblemen heeft, een hartkramp had gekregen en ook op het vlak van medische zorgen vrezen zijn familieleden het ergste. Demirtaş heeft een vrouw en twee kinderen, die hij de eerste maand van zijn gevangenschap niet te zien kreeg.

 

Onnavolgbare repressie tegen de hele Koerdische beweging

Het zijn niet enkel de parlementsleden van de pro-Koerdische HDP en de co-burgemeesters van haar zusterpartij DBP, die gearresteerd worden. Ook gemeenteraadsleden en tal van andere functionarissen en partijleden worden opgepakt. HDP-woordvoerder Ayan Bilgen verklaarde op 12 december dat er sinds 22 juli 2015 in totaal al minstens 7432 HDP- en DBP-leden werden gearresteerd, waarvan er momenteel 2345 in de gevangenis zitten. Terwijl we dit schrijven komt het bericht binnen dat op 12 december nog eens 235 HDP- en DBP-leden aangehouden werden, de dag erna werden opnieuw 333 HDP- en DBP-leden opgepakt. Het aantal co-burgemeesters in de gevangenis klom tot 59.

Deze laatste grootschalige arrestatiegolf kwam er zogezegd uit wraak voor de bloedige aanslag in Istanbul van 10 december, die opgeëist werd door de Vrijheidsvalken van Koerdistan (TAK), een splintergroep van de PKK. Een aanslag die door de HDP meteen ten strengste veroordeeld werd en waar de partij bezwaarlijk voor verantwoordelijk kan gesteld worden. De TAK-aanslag werd desalniettemin dankbaar door de AKP-regering gebruikt als excuus om de ontmanteling van de derde grootste partij in Turkije verder te zetten. De repressie tegen de pro-Koerdische partij begon echter al lang voor deze aanslag en dateert eveneens van voor de mislukte staatsgreep van 15 juli, dat andere excuus voor de complete machtsovername van Erdoğan.

Het lijkt er sterk op dat het regime de hele Koerdische politieke beweging in de gevangenis wil krijgen, maar ook daarbuiten is de repressie enorm. In september werden 11.500 Koerdische leerkrachten geschorst op verdenking van banden met de PKK. Vorige maand verklaarde de Turkse minister van Arbeid dat er meer dan 10.500 overheidspersoneelsleden ontslagen zijn vanwege diezelfde verdenking van banden met de PKK. Zo goed als alle Koerdische mediakanalen werden gesloten.

 

… en tegen iedere mogelijke opposant van het regime

Het is schier onmogelijk aan het worden om correct cijfermateriaal te geven over het totaal aantal administratieve en gerechtelijke aanhoudingen (onder de noodtoestand werd de maximale administratieve aanhoudingstermijn verlengd tot 30 dagen).

Ten eerste omdat de cijfers bijna dagelijks veranderen door nieuwe arrestaties en anderzijds worden mensen ook weer vrijgelaten, vaak in afwachting van hun proces.

Ten tweede valt de omvang van de zuiveringsacties in Turkije enkel te omschrijven als ‘astronomisch’ en ‘hallucinant’, met in totaal meer dan 100.000 ontslagen, rond de 80.000 aanhoudingen en rond de 40.000 gedetineerden in alle geledingen van de samenleving: de politiek, het onderwijs, de academische wereld, het gerecht, het leger en de politie, de vakbonden, de media en duizenden organisaties uit de civiele samenleving (cijfers van Turkey Purge). De repressie is zo erg dat mensen die aangeklaagd worden van “terrorisme” (lees: die ervan verdacht worden sympathie te hebben voor de PKK of Gülen), het moeilijk hebben om nog een advocaat te vinden die hen wil verdedigen, omdat ook advocaten in de klappen delen als ze de verdediging van “terroristen” op zich nemen. Ook zijn er verschillende gevallen gemeld waarbij familieleden van geviseerde personen opgepakt worden, als deze personen zelf niet gearresteerd kunnen worden. De aanklachten zijn, om het zacht uit te drukken, doorgaans op zeer weinig gebaseerd. Zo volstaat het om een boek over Gülen of de PKK in je boekenkast te hebben om gearresteerd te worden. We herinneren er hier ter illustratie aan dat het enige “vergrijp” van de meer dan 1000 academici die begin dit jaar al werden weggezuiverd, nog voor de couppoging van juli, eruit bestond dat ze een petitie hadden getekend die opriep tot het hernemen van het vredesproces tussen de regering en de PKK. Al deze “Academici voor de Vrede” zijn geschorst, ontslagen, gearresteerd en/of het land uit gevlucht.

Ten derde omdat zij die in een normale samenleving dergelijke cijfers zouden proberen bijhouden, zoals journalisten, advocaten en mensenrechtenactivisten, eveneens gearresteerd worden. De censuur is ondertussen bijna compleet. Tussen 177 en 195 mediakanalen zijn gesloten, ruim 140 journalisten zitten in de gevangenis. Maar ook sociale media worden zwaar gecensureerd en met de regelmaat van de klok geblokkeerd. In Turkije kan je bovendien maar beter twee keer nadenken voor je iets op Twitter of Facebook zet. Zo werd bijvoorbeeld onlangs een jongeman tot 2 jaar en vier maanden cel veroordeeld omdat hij op zijn Facebook-pagina twijfels had geuit over de echtheid van de couppoging van 15 juli. Daarnaast heeft de regering vele duizenden “AK-trollen” en een leger hackers in dienst, die onder meer kritische journalisten en pro-Koerdische politici virtueel proberen lynchen en hen overstelpen met beledigingen en bedreigingen met moord en verkrachting.

En dan hebben we het nog niet eens gehad over de talloze gevallen van fysiek geweld tegen opposanten van het regime, inclusief honderden aanvallen en aanslagen tegen HDP en DBP-kantoren en -bijeenkomsten, martelingen, moorden, buitenrechtelijke executies en verontrustende verdwijningen. Zo verdween de Koerdische tv-presentatrice en DBP-gemeenteraadslid Müjgan Ekin op 24 oktober nadat ze volgens een ooggetuige door politieagenten in burger gearresteerd werd. Sindsdien is niets meer van haar vernomen. Of over het verontrustende feit dat AKP-leden opgeroepen worden om zich te bewapenen en er wapenvergunningen worden uitgedeeld onder de aanhangers van Erdoğan, en dat terwijl mensen die oproepen tot vrede in de gevangenis worden gestopt …

Voorbereiden op de gevangenis

Het is vermoedelijk een understatement om te zeggen dat de democratische oppositie in Turkije momenteel in shock verkeerd. Het komt er eigenlijk op neer dat iedereen die nog kritiek durft te uiten op het dictatoriale beleid van Erdoğan zich moet voorbereiden op de gevangenis. En dat is wat pro-Koerdische politici momenteel doen, zich voorbereiden op de gevangenis.

“Mijn tas om mee te nemen naar de gevangenis staat klaar,” vertelde HDP-parlementslid Feleknas Uca aan The New York Times. “We hebben allemaal  thuis een tas klaar staan voor de gevangenis. Iedereen kan nu elk moment gearresteerd worden.”

Tijdens de 13^de EUTCC-conferentie over Turkije en de EU die op 7 en 8 december plaatsvond in het Europees Parlement, getuigde een jonge HDP-functionaris over zijn aanhouding. De jonge politicus was oorspronkelijk uitgenodigd als spreker, maar zijn aanhouding maakte dit onmogelijk. Daar hij onverhoopt terug vrijgelaten werd in afwachting van zijn proces, kreeg de jonge HDP-politicus alsnog enkele minuten spreektijd vanuit het publiek. “We proberen allemaal zoveel mogelijk proteïnen te eten,” vertelt hij. “Het eten in de gevangenis bevat veel te weinig eiwitten, daarom gebruiken we onze tijd buiten de gevangenis nu om nog zoveel mogelijk proteïnen op te nemen. Jullie (internationale) steunbetuigingen zijn de intellectuele proteïnen, die we nodig hebben om het te kunnen volhouden in de gevangenissen.”

 

Kristel Cuvelier, stafmedewerker Koerdisch Instituut vzw, Brussel, 13 december 2016