17 waarderingen
Naast waardering voor de islamstudie ‘Voorwaarden voor vrede’ bleef de passage over Turkije bij Koert van Bekkum ( Nederlands Dagblad 2 november) als een graat in de keel steken. Hij noemt die ‘onwaarachtig’, ‘onhistorisch’ en ‘hypocriet’. Afgezien van de woordkeus is het onderwerp zeker een discussie waard, want in Europa staan we voor een belangrijke keuze. Hoort Turkije bij Europa of niet?
Turkije zou de belofte zijn gedaan dat het land EU-lid kan worden en Van Bekkum zegt met zoveel woorden dat het ‘onchristelijk’ is om die belofte niet te houden. Maar wie heeft welke belofte gedaan?
Geen enkele Europese leider, commissie of vergadering heeft Turkije ooit het lidmaatschap beloofd, laat staan dat de ChristenUnie of ik een belofte hebben gedaan waar we ons aan zouden moeten houden. Het enige wat Turkije is beloofd, is de status van kandidaat en een langdurig onderhandelingstraject. Dat traject is er juist voor om te beoordelen of Turkije lid kan worden, conclusies zijn nog lang niet getrokken. Wat ik daarbij inbreng, zijn overwegingen op grond waarvan ik van mening ben dat Turkije beter onze beste buurman kan worden dan te worden opgenomen in de Europese familie. En laten we bij een meningsverschil daarover een andere overtuiging niet te snel bestempelen als ‘christelijk’ of ‘onchristelijk’. Dat is niet erg bevorderlijk voor een goed gesprek.
Om het in het debat ,,alleen maar over culturele verschillen” te hebben, is volgens Van Bekkum ‘onwaarachtig’. Ook daar is veel op af te dingen. Afgezien van het feit dat de ChristenUnie in haar laatste Europese programma het bij Turkije over heel wat meer heeft dan cultuur, is het inzicht dat cultuur een cruciale factor is de laatste twee decennia sterk gegroeid.
Protestant
Na jaren van cultuurrelativisme is met politicologen als Samuel Huntington, Francis Fukuyama en Ronald Inglehart de oude notie van Max Weber teruggekomen dat cultuur ertoe doet en dat iedere cultuur religieuze wortels heeft. Waarom zijn negen van de tien minst corrupte landen in de wereld landen met een protestantse cultuur? Waarom is de combinatie van democratie en islam zo’n ingewikkelde? Zonder zicht op het culturele en religieuze aspect is daar geen afdoende antwoord op te geven.
Europa is een multiculturele samenleving geworden ,,in een vlaag van verstrooidheid” (Christopher Caldwell). Bij de massa-immigratie van de laatste decennia zag het dominante cultuurrelativisme geen enkel probleem in de toenemende culturele verscheidenheid. Het leidde tot een ,,multicultureel drama” (Paul Scheffer), waar we nog lang niet mee klaar zijn. Als wij nu bij de discussie over het Turkse EU-lidmaatschap opnieuw in een vlaag van verstrooidheid de culturele verschillen over het hoofd zien, dan zullen we in de toekomst in een nog veel groter multicultureel drama belanden.
Europa is niet alleen een economisch samenwerkingsverband, maar ook een gemeenschap van waarden. Wie daarbij de culturele verschillen tussen het katholieke Zuid-Europa en ‘protestantse’ Noord- Europa op eenzelfde niveau plaatst als de culturele verschillen tussen Europa en Turkije, is overmoedig. Behalve een beladen geschiedenis waarin Turkije en Europa vaak ‘de ander’ voor elkaar zijn geweest, illustreren bijvoorbeeld de verminderde godsdienstvrijheid en grote waardering voor autoritair leiderschap het feit dat de Turkse samenleving inderdaad anders is. Onderzoek van Inglehart naar waarden en overtuigingen plaatst het islamitische Turkije op een heel andere plaats op de culturele kaart dan welk Europees land ook. En bij een land met ruim 75 miljoen inwoners weegt dat zwaar.
Moslimbroederschap
Koert van Bekkum vreest dat afwijzing van een Turks EU- lidmaatschap Turkije richting Midden-Oosten en islamisme zou duwen. Het is het bekende argument dat Turkije de brug kan slaan tussen de wereld van islam en Europa. Het historische precedent dat er op dit punt ligt, is dat van Ataturk. Na de Eerste Wereldoorlog hervormde hij Turkije tot een seculiere staat en bande hij de islam uit het openbare leven. Dat leidde in het Midden-Oosten tot precies het omgekeerde effect als waarop veel voorstanders van een Turks EU-lidmaatschap hopen. Het provoceerde destijds namelijk een fundamentalistische reactie in de Arabische wereld en leidde tot de oprichting van de Moslimbroederschap met een theologie waar we tot de dag van vandaag nog last van hebben. En in Turkije zelf blijkt nu dat politieke en juridische veranderingen geen seculiere samenleving kunnen afdwingen. Tachtig jaar na Ataturk is de islamitische AK-partij aan de macht en heeft de kleine christelijke minderheid in Turkije het moeilijker dan ooit.
Is cultuur allesbepalend? Zeker niet. Ook de Turkse samenleving kan kiezen voor democratie en godsdienstvrijheid. Maar waar die keuze nog nooit van harte is gemaakt, waar aantoonbare culturele verschillen en grote politieke problemen ons parten spelen, daar getuigt het van wijsheid als Europa en Turkije er voor kiezen om goede buren te worden. Want we kunnen Turkije niet dwingen te worden wat het niet is: een Europees land.
Gert-Jan Segers is directeur van het Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie en publiceerde vorige week de islamstudie ‘Voorwaarden voor vrede’.
Bron: Nederlands Dagblad 06-11-2009
