Ismail Besikçi heeft zeventien jaar gevangen gezeten omwille van zijn artikels en boeken over de Koerdische bevolking. Nog steeds zijn zo’n dertigtal boeken van zijn hand in Turkije verboden. Door de Koerden wordt hij ‘de Turkse wetenschapsman die zijn leven opgeofferd heeft aan de Koerdisch kwestie’ genoemd. Dit is het tweede deel van het interview met schrijver-onderzoeker Dr. Ismail Besikçi, een hooggewaardeerd persoon.
Hij studeerde aan de Faculteit van Politieke wetenschappen van de Atatürk Universiteit in Erzurum. Aldaar schreef hij in 1967 zijn eerste antropologische studie, een onderzoek naar één van de laatste nomadische Koerdische stammen, de Alikan.
Zijn tweede ontmoeting met de Koerden was tijdens zijn militaire dienstplicht in Bitlis en Hakkâri. Daar zag hij in Bitlis voor de eerste keer de nomadische Alikan stam passeren tijdens hun migratie van de winter- naar de zomerweilanden.
Door zijn boek The order of East Anatolia, dat in 1969 voor het eerst werd gepubliceerd, werd hij publieke vijand nummer één. In dit boek probeerde hij marxistische concepten te gebruiken in zijn analyse van de Koerdische samenleving en van de sociaal-economische en politieke processen. Alhoewel dit boek niet veel ophef veroorzaakte in academische of links intellectuele kringen, nam de universiteit disciplinaire maatregelen tegen hem wat na de staatsgreep van 1971 zou leiden tot een proces. Hij werd veroordeeld tot 13 jaar gevangenisstraf wegens de schending van de ondeelbaarheid van de Turkse natie.
Beþikçi zou de volle dertien jaar niet moeten uitzitten en kreeg eind 1974 reeds amnestie. Hij zou nooit geen academische functie meer mogen uitoefenen en was bijgevolg veroordeeld om zijn onderzoek voort te zetten als een onafhankelijk wetenschapper en bijgevolg in precaire economische omstandigheden.
Jarenlang was Ismail Beþikçi de enige niet-Koerd in Turkije die openlijk uitkwam ter verdediging van de rechten van de Koerden. Daar hij is blijven schrijven en spreken ondanks de veelvuldige pogingen om hem het zwijgen op te leggen, is Beþikçi een machtig en belangrijk symbool geworden voor de Koerden en voor de mensenrechtenbeweging van Turkije. Hij werd in totaal tot meer dan 100 jaar gevangenisstraf veroordeeld maar werd in 1999 vrijgelaten. In 1987 was hij kandidaat voor de Nobelprijs voor de Vrede. Van zijn 36 gepubliceerde boeken werden er 32 verboden in Turkije.
Het lijkt wel alsof de beide strijdende partijen het oneens zijn over wie het eerst de wapens moet neerleggen. De PKK [Koerdische Arbeiderspartij] zegt "de staat moet de nodige sociale garanties geven". Wat kan een oplossingsformule zijn voor deze twee uiteenlopende visies?
"Van de PKK eisen ‘leg de wapens neer’ is niet betekenisvol. Het is beter te zeggen aan de staat ‘laat de militaire operaties stoppen’. De intelligentia moet de staat zeggen: "Stop de operaties". Indien de operaties stoppen, zullen er geen acties meer zijn van de PKK. De PKK heeft al meer dan vijf keer een staakt-het-vuren afgekondigd maar de staat bleef doorgaan met haar operaties. Indien de staat geen militaire acties meer zou ondernemen, zou de PKK hen niet meer provoceren."
De DTP (Partij voor een Democratische Samenleving) wijst Öcalan als gesprekspartner voor de regering aan enerzijds en anderzijds voeren de CHP en de MHP [de kemalistische Republikeinse Volkspartij en de extreemrechtse Nationalistische Actiepartij] een sterke oppositie. Kan de AKP [de Turks-islamitische regeringspartij, de Gerechtigheids- en Ontwikkelingspartij] wel de nodige stappen naar een ‘Koerdische opening’ zetten zolang de CHP en de MHP zo’n oppositie voeren?
"Deze situatie bemoeilijkt de positie van de regering. Maar toch zal de Koerdische opening verder moeten. De CHP beweert dat "de Koerdische opening een Amerikaans project" is. Dat is een zeer verkeerde bewering."
Hoe verkeerd?
"De essentie van de Koerdische kwestie ligt in het feit dat de staat al tachtig jaar lang de politiek van de ontkenning, vernietiging en assimilatie van de Koerden voert. Betekent een stap terugzetten in het staatsbeleid van ontkenning van de Koerden, en dus een democratische houding aannemen, een Amerikaanse daad stellen? Hebben de Amerikanen in de jaren twintig aan Turkije gezegd de Koerden te ontkennen? Kijk… De staat in Turkije kan de assimilatiepolitiek ongedaan maken.
Wat is nodig om de Koerdische kwestie op te lossen volgens u?
"Ten eerste, het recht op onderwijs in de eigen taal. Ten tweede, de Koerden hebben een eigen regionale veiligheidsmacht nodig zodat de Koerden een politieke statuut krijgen. Een van de fundamentele problemen is dat de Koerden zo’n groot volk zijn en toch geen enkel statuut hebben. Turkije vraagt de wereld Noord-Cyprus met 200 000 inwoners te erkennen als een onafhankelijke staat maar de fundamentele rechten van het twintig miljoen tellende Koerdische volk wil ze niet erkennen. Nu nog steeds zijn er problemen rond de Koerdische identiteit en taal."
U zegt dat deze kwestie definitief opgelost kan worden indien de Koerden een eigen staat oprichten. Denkt u dat de Koerden en de Turken niet samen kunnen leven?
"Het samenleven van Koerden en Turken zou gezonder zijn en zou meer mogelijkheden bieden voor de Turken maar niet voor de Koerden. De Palestijnen en de Cypriotische Turken hebben een eigen staat. Ze zouden ook kunnen samenleven met de Joden en de Cypriotische Grieken. Nu blijkt toch dat het beter is om apart te leven."
In een land waar de grondwet aangepast is aan de criteria van de EU kunnen verschillende volkeren volgens u niet samenleven?
"Ik denk dat de andere manier beter is. De Koerden moeten met de Koerden samenleven. Ik bedoel het volgende. We moeten ons afvragen: Waarom zijn de Koerden verdeeld? Zijn ze uit elkaar gedreven? We moeten ook de EU bekritiseren. De EU is akkoord met een Palestijnse staat, maar niet met een staat voor de Koerden! De EU zegt "we zijn tegen een eventuele verandering van de grenzen in het Midden-Oosten en tegen een onafhankelijke staat voor de Koerden." Ik wil het volgende zeggen. Bijvoorbeeld Luxemburg…"
Ja…
"Een van de stichtende leden van de EU. Ze ondertekent ook de EU beslissingen. Een staat met 450 000 inwoners. Met welk recht ontzegt u de Koerden het recht op een eigen staat? Kan men dat plaatsen in een politieke moraal? Er moet een minimale politieke moraal zijn."
U zegt herhaaldelijk dat de Koerden een eigen staat moeten hebben. Dat wijst er op dat u veel belang hecht aan de staat. De staat, is dat heel belangrijk?
"Natuurlijk is de staat belangrijk. In 1989 heeft een Turkse Commandant de plaatselijke Koerdische bewoners menselijke uitwerpselen doen eten. Mijn excuses voor dit soort uitspraken in uw aanwezigheid maar een dergelijke behandeling zal men nooit meemaken wanneer zijn eigen staat bestuurt."
U noemt deze staat, die van de Turken. Maar zijn ook de Turken niet gefolterd geweest in dit land? Gaat het niet eerder om democratie en gerechtigheid en niet om de staat?
"Indien er geen ontkennings-, vernietigings- en assimilatiepolitiek werd gevoerd sinds 1920, zouden de Koerden zoiets nu niet meemaken. Op de een of andere manier zouden de Koerden dan nu een eigen bestuur hebben."
Is het niet zo dat de Turken, zoals u het ook voor de Koerden wenst, zoveel belang hechten aan de staat met maar één natie en dat er juist daarom zulke gruwelijke gebeurtenissen te zien zijn?
"Als een professor nu komt zeggen dat de wereld niet rond maar wel plat is, zou iedereen hem uitlachen. Als die zegt dat de Koerden niet bestaan wordt hem helemaal niets kwalijk genomen. Daarom, een eigen staat is het recht van de Koerden."
Maar, er is een "Turkse staat", precies zoals u een "Koerdische staat" wil hebben. Daarom zijn er problemen. Of niet?
"Een Turkije zonder de Koedische kwestie zal stabieler en vrijer zijn."
U bedoelt als de Koerden zich afscheuren…
"Zo een proces moet geschieden… De onderdrukking en repressie verzwakken ook de Turken. Denk eens na… Op wie en over wie mag men in Turkije niet schrijven? Er rust een taboe op alles wat Koerdisch is in Turkije en dat heeft ook invloed op andere zaken in Turkije. Als er geen Koerdisch-Turks conflict in dit land zou zijn, zou men geen verbod moeten leggen op het vrije denken."
Zou Turkije ook zo ondemocratisch zijn indien er geen Koerdische kwestie zou zijn?
"Precies. Zolang er een verbod is op vrije meningsuiting, kan deze staat geen rechtsstaat zijn en zolang de Koerdische kwestie bestaat, zal er ook onderdrukking blijven bestaan. De oplossing van de Koerdische kwestie is zelfbestuur. De staat, de Koerden, de PKK, allemaal zouden ze aan zo’n statuut moeten denken. En ze zouden minstens een federaal systeem moeten overwegen.
Een maand geleden ontstond er een grote ruzie tussen de Vereniging van de Procureurs en de Rechters en het ministerie van Justitie…"
Ja…
"De vereniging vroeg de vervanging van de procureurs van het proces Ergenekon. Dezelfde vereniging eiste het ontslag van de procureur die een onderzoek uitvoert naar een JITEM-commandant die beschuldigd wordt van onfrisse praktijken. Ze willen deze zaken in de doofpot steken. Dit toont aan dat er verschillende stromingen zijn binnen het Turkse rechtssysteem en dat het niet eenstemmig is. In dit land zorgen de universiteiten en het gerecht voor de verspreiding van de staatsideologie."
Zouden Koerden en Turken ook niet in één land kunnen samenleven indien een Koerd mét zijn Koerdische identiteit de functie van president van het land zou uitoefenen?
"Het samenleven van Koerden en Turken kan enkel in een federatie wanneer iedereen gelijke rechten heeft en onderwijs in de moedertaal mogelijk is. Nu is onderwijs in het Turks verplicht. Onderwijs in het Koerdisch zal in de Koerdische regio’s ook verplicht moeten worden. De Koerden moeten hun beroepen en functies kunnen leren in hun eigen taal en de taal van de administratie moet in de regio het Koerdisch zijn."
U wilt dat de Koerden een eigen staat hebben die gebaseerd is op hun etnische identiteit. Indien de Koerden dit mogen, hebben de Turken dan ook geen recht op een staat die gebaseerd is op hun etniciteit?
"Ze hebben dat toch al. Deze staat die opgericht is in 1920 baseert zich toch op etnische afkomst. De Koerden hebben in dit land niets te zeggen."
Vandaar ook mijn vraag. Als u voor een staat ijvert die gebaseerd is op de etnische identiteit, keurt u de Turkse ijver om een staat te creëren die gebaseerd is op de Turkse identiteit niet af? Is deze mening niet de goedkeuring van de politiek die de Turkse staat voert? De Turken assimileren de Koerden precies dankzij die mentaliteit.
"Ik zeg dat de Koerden een volk zijn met een groot aantal mensen. Daarom moeten ze kunnen beschikken over zelfbeschikkingsrecht."
Wat voor een Koerdische staat zit in je dromen?
"Om het even welk soort staat."
Om het even welke staat is toch niet een structuur om van te dromen. In deze staat zijn de Turken de baas. Na de staatsgreep van 12 september zijn meer dan één miljoen mensen gefolterd. Indien er geen democratie en gerechtigheid is in een land, gebeuren dergelijke toestanden.
"Kijk naar Zuid-Koerdistan. Er is een groot verschil tussen de manier waarop de Koerden ten tijde van het regime van Saddam werden behandeld en hoe ze nu hun land besturen. Hoe de Koerden zichzelf besturen lijkt me veel beter."
U hebt kritiek geleverd op de PKK en Abdullah Öcalan, omdat ze niet ijveren voor een onafhankelijk Koerdistan. Denkt u dat de Koerden een eigen aparte staat willen?
"Met hun 40 miljoen zielen worden ze niet eens erkend als een volk. De Koerden moeten hierover goed nadenken."
Doen de Koerden dat volgens u?
"Neen. Daarom bekritiseer ik hen."
Er zijn verschillende meningen over het aantal Koerden in Turkije. Met hoeveel zijn ze in Turkije volgens u?
"Volgens een onderzoek van Osman Aydin die in Europa leeft zijn ze met 20 miljoen in Turkije."
Hoe kan men een onafhankelijke Koerdische staat oprichten? Door een gewapende strijd te voeren of door een vrijwillige terugtrekking van de Turkse staat uit de regio?
"In de jaren 1920 hebben de Britten en de Fransen een vuile rol gespeeld tegen de Koerden. Dat deden ze samen met de Turkse, Perzische en Arabische autoriteiten. Dit is de essentie van de oorzaak van de Koerdische kwestie. De wetenschap, de politiek en de diplomatie moeten hierover discussiëren en dit oplossen."
Wat stelt u voor om de Koerdische kwestie op te lossen?
"De Koerdische kwestie is een groot probleem in Turkije, Iran, Irak en Syrië. Om de oprichting van de Koerdische staat te realiseren moeten de Koerden eerst goed nadenken over de volgende vragen: hoe komt het dat we zo verdeeld zijn geraakt?, Hoe is dat gebeurd? Hoe komt het dat we een Koerdistan zien in Turkije, Iran, Irak, Syrië en Kaukasus? U kunt deze verdeeldheid vergelijken met een skelet of hersenen die uit elkaar zijn gehaald. Een zware toestand. Men moet veel en degelijk onderzoek doen naar de jaren ’20. Waarom moeten de Koerden in Syrië en Irak samenleven met de Arabieren, in Iran met de Perzen en in Turkije met de Turken? De Koerden moeten samenleven. Dat is een gezond voorstel."
Nu hebben we een federale staat in Irak. Als we ook in Turkije een federale staat hebben, kunnen we dan spreken over twee diverse Koerdische autonome staten? Of gaan ze zich verenigen? Wie zal deze eengemaakte staat dan leiden?
"We kunnen de toekomst moeilijk voorspellen. Ik wil wel het belang van de gebeurtenissen van de jaren twintig benadrukken. Wat hebben de Koerden toen misdaan? De stammen kwamen niet overeen. Ze konden geen gemeenschapelijke politiek voeren. Die zwakke situatie zien we ook nu."
Als we kijken naar de huidige situatie, zullen noch de PKK noch de staat iets bereiken met de wapens. Anderzijds lijkt het mij ook onmogelijk om een nieuwe staat te stichten zonder dat men naar de wapens grijpt. Moet er volgens u in deze omstandigheden geen vrede komen? Moet de oorlog verder gevoerd worden?
"Zonder twijfel moet er vrede komen. De staat heeft bepaalde eisen maar de Koerden hebben ook bepaalde eisen. De vrede is een middel om een bepaalde consensus te kunnen bereiken. Om die vrede te kunnen realiseren moet de Turkse staat echter bepaalde eisen van de Koerden inwilligen zoals onderwijs in de moedertaal en het hebben van een eigen veiligheidsmacht."
Waarom denkt u dat de enige oplossing een afscheuring is? In het kamp van de Turken horen we af en toe ook mensen zeggen dat een afscheuring beter zou zijn. Indien de Turken nu akkoord zouden gaan met een afscheuring, zouden de Koerden daar dan opgetogen over zijn?
"Op lange termijn zeer zeker. Omdat deze situatie op lange termijn in het voordeel van de Koerden zal zijn. De broederschap tussen de twee volkeren zal pas dan veel gemakkelijker een feit worden."
Denk je niet dat samenleven met gelijke rechten en plichten en een gelijke behandeling veel beter is dan staten te stichten die gebaseerd zijn op ‘zuivere’ rassen?
"De staatsideologie in Turkije laat zo’n alternatief model niet toe. Ik zeg dat de Koerdische bevolking groot is. Een zelfbestuur is het enige middel om te kunnen beslissen over hun eigen lot. Er zijn Arabieren, Turken en Perzen in het Midden-Oosten. Ook de Koerden hebben het recht om over een eigen statuut te beschikken."
Wat is uw antwoord? Volgens u heeft de Koerdische kwestie niets te maken met democratie. U vindt dat de Koerdische kwestie nog niet opgelost zou zijn indien de Koerden over dezelfde rechten dan de Turken zouden beschikken?
"Het gaat om een groot en complex probleem. Zo’n groot probleem kan je niet oplossen met individuele rechten en vrijheden. Hoe kan je spreken over de gelijkheid als je niet beschikt over zelfbestuur?"
Ja…
"De bevolking en het land vormen zeer belangrijke elementen in de Koerdische kwestie. Wanneer je Koerdistan zegt, bedoel je een regio met een grote meerderheid. U kunt zeggen dat er vijf miljoen Koerden in Istanbul leven. Zelfs indien er acht miljoen Koerden in Istanbul zouden wonen, zal het daar nooit Koerdistan worden. Maar zelfs wanneer er geen enkele Koerd meer in Hakkari zou leven, zal dat nog Koerdistan zijn. De Koerdische kwestie heeft in essentie met het land te maken."
(Uitpers nr. 115, 11de jg., december 2009)
Vertaling: Derwich M. Ferho
