De kineast, Yilmaz Güney, geboren in ’37 te Siverek, is van oorsprong een Koerd. Hij is de zoon van een arme boerenfamilie die geen land bezat. Güney kende moeilijke kinderjaren, om aan een beetje geld te komen, en zijn vader te helpen bij het onderhoud van de familie heeft hij hard moeten werken. Van land- en tuinbouw met ezel en kar, verkoop van groentenen fruit in verschillende dorpen, tot jacht op ratten en muizen, waarvoor hij per rat of muis één à twee cent (kurus in het Turks) kreeg. Gezien de slechte familiale omstandigheden waarin hij verkeerde, probeerde hij een betere toekomst te krijgen. Hij wou “iets anders” dan zijn ouders worden, en om “iets anders” te kunnen worden moest hij in de stad gaan studeren. Tijdens de vakantie hielp hij zijn vader bij het onderhouden van de familie, tot op het ogenblik dat hij de middelbare school beëindigd had te Adana. In 1955 werd hij tot zeven en een half jaar gevangenisstraf en twee en een half jaar verbanning veroordeeld. Na een honger beroep aangetekend te hebben werd zijn straf verminderd tot anderhalf jaar gevangenisstraf en zes maanden verbanning. Hij heeft ze pas in 1961 uitgezeten.
Yilmaz Güney in de filmwereld.
De sprong naar de film van Yilmaz Güney was een toeval. Na zijn eerste veroordeling verliet hij zijn studie in economische wetenschappen en begin hij bij een filmmaatschappij te werken. Deze man met zijn vele talenten werd door bepaalde producers-regisseurs opgemerkt en ze boden hem de hoofdrol in een film aan. In zijn eerste acteerperiode (van 1958 tot 1963) kan men weinig of niets van de maatschappelijke problemen in zijn films terugvinden. Hij speelde wel de rol van de man uit onderdrukte milieus en verzette zich tegen de misdaad. Na het jaar 1964 beslist hij zelf over 90 pct. van zijn filmproducties. Het is in die jaren dat hij maatschappijkritische films maakt en produceert. De geboorte van een toekomst-gerichte filmer verliep niet zonder moeilijkheden. Ten eerste werd hij door de Turkse machthebbers als een “gevaarlijk” personage beschouwd. Hij werd voortdurend gestoord met gevangenisstraffen en censuur op zijn films en publicaties. Ten tweede, konden de meeste burgerlijke regisseurs in Istanbul hem niet uitstaan omdat hij dikwijls veroordeeld werd wegens “communistische” en “separatistische” propaganda. Zijn persoonlijk succes maakte Yilmaz Güney tot een waar doelwit voor die machtige bourgeois-filmers. 115 films waarvan hij grotendeels het scenario schreef, waarin hij acteerde en in kleinere mate regisseerde werden door het publiek erg graag gezien, dit omdat hij als volkcineast de verwachtingen van zijn publiek beantwoordde. Hun ellende, armoede, onderdrukking van de machthebbers en het verzet waren de hoofdthema’s in zijn films. Het is daarom dat zijn films dikwijls een verbod tot vertoning kregen. Kort daarna: gevangenisstraffen, bedreigingen, vervolgingen en verbanningen. UMUT (Hoop), ARKADAS (De Vriend), ENDIZE (De Angst), ZAVALLILAR (De Armen), IZIN (De Toestemming), BIR GUN MATLAKA (Op Een Dag Zal Zeker …) SURU (De Kudde), enz. zijn voorbeelden van gecensureerde films. Doch, Yilmaz Güney bleef onvermoeibaar doorwerken, hij liet nooit de moed zakken, toegeven waar de misdaad de meester was kon hij niet. Sürü (De Kudde) bekroond op een filmfestival in West-Berlijn, Yol (De Weg) bekroond met de Gouden Palm op het filmfestival in Cannes in 1982, zijn producten die hij vanuit de gevangenis realiseerde. In beide films toont hij hoe triestig het leven is in Turkije. Vooral de Koerden, zijn eigen volk, dat op een onmenselijke manier behandeld wordt, probeert hij op het scherm te brengen. Hij toont aan dat het leven voor die mensen, niet alleen in de gevangenis, maar ook buiten de gevangenis, een gevangenis is. In de film “Le Mur” (De Muur) toont hij wat de realiteit, hoe de praktijk in de gevangenissen is. De mentaliteit van het personeel van de gevangenissen spiegelt hij voor als het gezicht van de overheid. De staat zelf is een gevangenis en een folteraar. Zijn gevangenisstraffen hebben duidelijk nawerking op zijn gezondheid gehad. In die slechte omstandigheden waarin hij zijn straffen moest uitzitten kreeg hij een maagzweer. Na zoveel pijn en psychische en fysische folteringen is het wel te begrijpen dat de ziekte van lange aard is, en zich later omzet in een soort gevaarlijke, ongeneeslijke kanker. Zijn ziekte noemde hij “een sterke vijand”. In één van zijn laatste interviews zei hij dat niet de Turkse staat met al haar macht ten onder kon brengen, maar wel de ziekte, waardood hij in de laatste periode een onverdraaglijke pijn had.
Yilmaz Güney als schrijver.
Bij zijn films schreef Yilmaz Güney ook romans en verhalen, waarvan er tot nog toe 7 gepubliceerd werden, 10 scenario’s in de vorm van boeken en 3 theoretische brochures, waarvan er een de Commune de Paris het onderwerp is. Yilmaz Güney, de grootste Koerdische kineast sinds het begin van de filmgeschiedenis, was de man die het best het dagelijkse leven van de arme man in Turkije en Noord-Koerdistan weergeeft. Na zijn ontsnapping uit Turkije in 1981 klaagde hij voortdurend de fascistische junta in Turkije aan. Hij is lid geworden van het Koerdische Instituut te Parijs, waar hij heel actief meewerkte en zijn werk voorzette.
Bij zijn uitvaart waren 6000 mensen aanwezig, wat aantoont hoe geliefd hij was bij het publiek. Het bewijst ook dat hij in de harten van het Koerdische en het Turkse volk een onsterfelijke held zal blijven.
Derwês M. Ferho
Vrede, 1984
