Dit artikel verscheen op 22 november 2016 op Al-Monitor. Vertaling door Anna Elisabeth Kuijpers, stafmedewerker Koerdisch Instituut vzw.
Ahmet Turk is een man met aanzien. Hij lijkt de belichaming van nobelheid en waardigheid te zijn. Zijn nobele persoonlijkheid is een erfenis van zijn feodale achtergrond; hij is de nazaat van een Koerdische landheer en tribale opperhoofden uit het uitgestrekte gebied langs de grens met Turkije. Zijn waardigheid lijkt echter eerder van binnenuit te komen in plaats van dat het deel is van zijn Koerdische aristocratische erfgoed. De combinatie van beide maakt hem een zeer charismatische leider.
Zelfs zijn achternaam maakt hem in zekere zin uniek en trekt de aandacht. Turk is namelijk een ironische achternaam voor een Koerd die zijn hele leven heeft gewijd aan de Koerdische strijd tegen de Turkse staat. Er wordt echter ook beweerd dat het lot van de Koerden onlosmakelijk verbonden is met dat van de Turken in Turkije.
Door zijn toenemende leeftijd – hij is 75 – en zijn grijze haar, snor en wenkbrauwen, heeft Turk de status van een wijs man verkregen. Hij heeft echter niet goed voor zijn lichaam gezorgd: Turk is een zware kettingroker ondanks eerdere gezondheidsproblemen, waarvoor hij onder meer operaties heeft nodig gehad. Voor hem biedt het opsteken van de ene sigaret na de andere een vorm van troost. Het geeft noodzakelijke verlichting aan de permanente spanning die hij zijn hele leven meedraagt.
Hij was de oudste en langst zittende Koerdische politicus in het Turks parlement. Hij werd voor het eerst verkozen in 1973, als lid van een centrumrechtse partij. Hij werd zes keer verkozen voor Mardin en is betrokken bij de Turkse sociaaldemocratische politiek. Vanaf het midden van de jaren ‘90 werd hij meer en meer geprofileerd als de vaderfiguur van de Koerdische politiek. Hij was voorzitter van een aantal Koerdische politieke partijen – de een na de ander werd verbannen – tot 2011. Dat was de laatste keer dat hij in het parlement verkozen werd. In 2015 verliet hij de politiek in Ankara en werd hij burgemeester van Mardin.
Een week geleden is hij uit zijn ambt ontheven door de nationale regering naar aanleiding van de toenemende repressie na de mislukte staatsgreep in juli. Op 21 november is hij gearresteerd en het werd hem niet toegestaan zijn advocaten te spreken in de vijf dagen na zijn arrestatie.
Tijdens een lang gesprek in Mardin in 2009, op een terras van een hotel dat uitkeek over de oneindige noord-Mesopotamische vlaktes, dacht hij terug aan de intense martelingen die hij had ondergaan in de gevangenis van Diyarbakir tijdens de militaire overheersing. Hij was sereen als altijd. Ik kon mezelf niet bedwingen en onderbrak hem al schreeuwend: “Bent u helemaal gek geworden? Wat doet u nu?” Hij keek me bevreemd aan: “Wat bedoel je?” Ik zei tegen hem: “Luisterend naar je verhaal van bijna 30 jaar geleden; ik kan het niet bevatten. Voor iemand zoals u die dit alles heeft doorstaan, u had of voor de bergen moeten kiezen of de politiek voorgoed moeten verlaten en een onderdanig non-persoon moeten worden. Maar u bent nog steeds actief in de politiek ondanks de druk, beledigingen en bedreigingen.” Hij sloeg enkel zijn ogen neer, en met zijn karakteristieke kalme stem zette hij zijn verhaal voort over de gevangenis van Diyarbakir.
Hij is al zo lang een begrip in Turkije – door zijn participatie in de legitieme politieke sfeer en legale politieke instituties waar hij als stem van redelijkheid optrad voor het beëindigen van het geweld in relatie tot de Koerdisch kwestie – dat zijn arrestatie een schok teweegbracht binnen alle lagen van de samenleving.
Huriyet-columnist Ahmet Hakan omschreef Turks als de meest vreedzame, meest inclusieve, meest geweldloze, meest bescheiden en meest wijze figuur van de Koerdische politieke beweging, en diegene die het meest voor compromis openstond. “Zijn arrestatie zal enkel onze hopeloosheid en ons pessimisme versterken” voegde Hakan toe.
“Hopeloosheid en pessimisme” in relatie tot wat?
Het antwoord is gerelateerd aan de oplossing van het Koerdische conflict via vreedzame, politieke middelen, dat wil zeggen via onderhandelingen. Een conservatieve Islamitische pen kon het niet weerstaan om de volgende vraag op een nieuwe website te stellen: “Ahmet Turk is gearresteerd. Prima. Maar met wie ga je nu praten om het Koerdische probleem op te lossen?” Bij het artikel stond een foto uit 2009 van President Recep Tayyip Erdogan samen met Turk. Deze ontmoeting symboliseerde de “Koerdische Opening” toen de regering van Erdogan een initiatief was begonnen om de Koerdische kwestie op te lossen.
De arrestatie van een larger-than-life figuur als Turk demonstreert de beslissing van Erdogan en zijn regering dat Turkije niet langer geïnteresseerd is in het oplossen van de Koerdische kwestie via onderhandelingen met de Koerdische politieke beweging.
De hechtenis van Turk is een dramatisch onderdeel van een reeks acties die begon met de arrestaties van de co-burgemeesters van het Koerdische politieke en culturele centrum Diyarbakir, en die gevaarlijke hoogtes bereikte met de arrestatie van Selahattin Demirtas, de leider van de Democratische Partij der Volkeren (HDP), en 10 afgevaardigden van de partij. De HDP is de derde grootste partij in het Turks parlement. De nagenoeg 50 resterende afgevaardigden zijn uit het parlement ontheven en niet langer actief in wetgevende activiteiten. Mardins HDP-afgevaardigde Mithat Sancar beweerde dat het leven van Demirtas in gevaar is. Demirtas is naar de gevangenis van Edirne overgeplaatst, in de meest westelijke stad van Turkije, vlak naast Bulgarije. Dit is ook waar de meeste Islamitische Staat-verdachten gevangen zitten.
De arrestatie van Turk is niet enkel een laatste schakel in een reeks repressieve maatregelen tegen Koerdische politieke figuren; het betekent ook een verergering voor de situatie van de Koerden in het algemeen.
Een Koerdische mensenrechtenactiviste uit Diyarbakir, Nurcan Baysal, schreef dat Turk vele dingen tegelijkertijd voor de Koerden representeert. Boven alles vertegenwoordigt hij het geheugen van de geschiedenis van de Koerden en hun strijd. “Hem arresteren is de lange Koerdische geschiedenis van het strijden voor rechten arresteren” concludeerde ze.
De symbolische betekenis van Turks arrestatie is het vertoon van Erdogans vasthoudendheid in Turkije om de eisen van de Koerdische politieke bewegingen te beëindigen; voor eens en voor altijd. De Koerdische politieke bewegingen omvatten een breed politiek spectrum: van de Koerdische opstand vertegenwoordigd door de Koerdische arbeiderspartij (PKK), tot degene die als afgevaardigden voor de Koerden verkozen zijn in de Turkse politiek.
Een voorbeeld hiervan is de arrestatie van Demirtas, mogelijkerwijs een van de meest glansrijke en populaire jonge politieke figuren in Turkije. Hij streed tegen Erdogan tijdens de presidentiële verkiezingen in 2014 en bracht de pro-Koerdische partij HDP tijdens de parlementaire verkiezingen van 2015 over de kiesdrempel van 10 procent, hetgeen hen toestond aan het parlement deel te nemen. De arrestatie van Turk, de meest vreedzame Koerdische politieke figuur, staat gelijk aan – als er een vergelijking gemaakt kan worden met de Ierse kwestie – het volledig wegvagen van Sinn Fein met betrekking tot onderhandelingen, en enkel nog geconfronteerd worden met de PKK (of, zoals het in de Ierse zaak gesteld was, enkel nog geconfronteerd worden met het Ierse Republikeinse Leger).
Het is ook gerelateerd aan Syrië. Een paar dagen geleden vertelde een afgevaardigde (die anoniem wilde blijven) van de regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) me dat er een sterke wil is om de Koerdische Democratische Unie Partij (PYD) en de volksbeschermingseenheden (YPG) weggevaagd te zien worden van de Syrische grens met Turkije.
De Koerdische politieke beweging in Turkije is nauw verwant aan de PYD en YPG in Syrië. En terwijl de Turkse regering zijn eigen Koerden onderdrukt, zoekt het ook naar manieren om de PYD de kop in te drukken, aangezien de Turkse overheid die laatste ziet als een Syrische verlenging van de Koerdische beweging in Turkije.
Zeker nu, in navolging van de arrestatie van Turk, is een heropleving van het vredesproces met de Koerden in Turkije enkel een utopie.
Turks arrestatie betekent misschien zelfs dat de Koerdische kwestie in Turkije een van zijn zwaarste periodes is ingegaan sinds zijn lange geschiedenis.
Cengiz Çandar
Dit artikel verscheen op 22 november 2016 op Al-Monitor. Vertaling door Anna Elisabeth Kuijpers, stafmedewerker Koerdisch Instituut vzw.
