Een ‘Dag tegen Chemische Wapens’? Prof. Dr. Dirk Rochtus

De meeste slachtoffers zijn vrouwen en kinderen. 24 jaar later vraagt het Koerdische Nationale Congres (KNK) tijdens een op Internationale Vrouwendag georganiseerde conferentie in het Europees Parlement de erkenning door de Europese Unie en de Verenigde Naties (VN) van deze en andere slachtpartijen op de Koerden als genocide.
Smet
Genocide: een smet op het blazoen van heel wat staten. De best gedocumenteerde genocide is de moord op de Joden, de Holocaust. Voor de Poolse joodse advocaat Raphael Lemkin was ze de aanleiding om na te denken over het wezen ervan en een definitie op te stellen over wat ‘genocide’ zou gaan heten.
Op 9 december 1948 nam de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties met resolutie 260 het Verdrag inzake de Voorkoming en de Bestraffing van Genocide aan. Artikel II definieert wat in dit Verdrag onder genocide wordt verstaan en somt een aantal handelingen op die worden gepleegd met de bedoeling om ‘een nationale, etnische, godsdienstige groep, dan wel een groep, behorende tot een bepaald ras, geheel of gedeeltelijk’ te doden of ernstige schade toe te brengen.
Ontkenning
Nog altijd lopen er op onze aardbol staatslieden en politici rond die ontkennen dat een vroeger regime op het territorium van hun staat zich schuldig heeft gemaakt aan genocide. Een truc om genocide te minimaliseren is het gebruik van de term ‘tragedie’. Zo hoor je vaak over de Armeense genocide spreken als over de ‘tragische gebeurtenissen van 1915’.
Is het gepast om hier de term ‘tragedie’ te gebruiken? Als tragedie geldt een dramatische gebeurtenis, een ongeluk bijvoorbeeld, waarvan mensen, meestal een grotere groep, het slachtoffer worden. Spreken over een volkenmoord, niet als over genocide, maar als over een ‘tragedie’, is dus in feite een poging om de verantwoordelijkheid van de moordenaars af te wentelen op een hogere onpersoonlijke macht en haar dus te doen verwasemen.
Schrikbewind
Genocide slaat dus op de geplande moord of vernietiging van een volk of zelfs maar een gedeelte ervan. De planning bestaat niet alleen uit schema’s die door bureaucraten worden opgesteld en op een welbepaald moment worden uitgevoerd, ze bestaat ook uit het scheppen van een geestelijk klimaat waarin de volkenmoord kan plaatsvinden.
Hierbij kunnen er vele jaren voorafgaan aan het ‘rijp’ maken van de geest van de moordenaars voor de genocide. In het geval van de Armeense genocide groeide einde 19de eeuw onder het schrikbewind van sultan Abdülhamid II al een anti-Armeens klimaat dat zijn neerslag vond in de pogroms van 1895. Deze logenstraffen de bestempeling van de Armeense genocide van 1915 als ‘tragedie’ die zogezegd uit de lucht was komen vallen. De voedingsbodem was al jaren op voorhand klaargemaakt. Het was wachten op een aanleiding, en die bood het tumult van de Eerste Wereldoorlog.
Ook de genocide op de joden ontstond vanuit een al eeuwen vergiftigd anti-Joods klimaat in Duitsland. Ook hier bood een nieuwe Wereldoorlog de moordenaars de kans hun misdadige plannen in praktijk om te zetten. Een genocide is dus vaak de culminatie van haatgevoelens die al een hele tijd sluimeren om dan van staatswege gestuurd te worden in de richting van vernietiging.
Geldt hetzelfde niet ook voor de moord op de Koerden, niet alleen die van Halabja, maar ook vele andere in Iraaks Koerdistan? Ook hier was er een jarenlange oorlog aan de gang, tussen Irak en Iran, en in de schaduw ervan kon Saddam zijn sinistere moordplannen uitvoeren.
Macht
De wereldgemeenschap erkent de genocide op de joden, ze weet iets af van de Armeense genocide van 1915, maar ze heeft amper besef over de genocide op de Koerden. Hoe komt dit? Vaak draait het om macht. Toen de nazi’s werden verslagen, had natuurlijk geen enkele gevestigde macht er belang bij hun misdaden te ontkennen. In het geval van de genocide op Armeniërs en Koerden liggen de zaken wel even anders. Het schuldige Osmaanse Rijk werd opgevolgd door de Turkse republiek die over de middelen beschikt om zich te verzetten tegen de erkenning van de Armeense genocide. Bovendien zijn er voor veel staten in de wereld teveel economische en geopolitieke belangen in het geding om op de erkenning van die volkenmoord te willen aandringen.
Frankrijk kreeg onlangs de wind van voren vanuit Turkije nadat de Franse Assemblee een wetsvoorstel had goedgekeurd dat ontkenning van genocide strafbaar moest stellen. Het Saddam-regime in Irak was op het ogenblik van de moordpartij in Halabja nog een belangrijke speler in de regio. Bepaalde landen hadden er dan ook geen belang bij dat de kwestie Halabja werd opgerakeld. Pas nu, vele jaren later, en na de val van het Saddam-regime komt er ruimte vrij om er over te spreken. Hoewel, is er echt zoveel ruimte? Misschien bemoeilijkt de betrokkenheid van firma’s uit Westerse landen die chemische wapens leverden aan het Irak van Saddam Hoessein het vrije spreken tot op de dag van vandaag?
Veroordeling
Wanneer politici en gewone burgers ontkennen dat in naam van hun volk een genocide heeft plaatsgevonden, doen ze dit omdat ze die schandvlek niet vinden sporen met de ‘nationale eer’. Maar de staat is niet iets heiligs. Menselijke waardigheid overstijgt staatsbelang. We moeten hier redeneren als inter-nationale gemeenschap. Als de menselijkheid wordt aangetast, bijvoorbeeld door een genocide, moet de internationale gemeenschap de pleger van de genocide veroordelen.
Dat geldt niet alleen voor gevallen van genocide die nu of in de toekomst plaatsvinden, maar ook voor die van het verleden. Het excuus van ‘ach, het is al zo lang geleden’ levert toekomstige moordenaars een vrijbrief. De doden zelf sterven een tweede maal wanneer hun nagedachtenis wordt onteerd door ontkenning of minimalisering zoals bij de Armeniërs of door vergeten zoals bij de Koerden van Halabja. De Britse oorlogsjournalist Robert Fisk noemt zoiets de ‘dubbele genocide’ in zijn magistrale boek De grote beschavingsoorlog – de Verovering van het Midden-Oosten (2005).
Een symbolische veroordeling moet zich richten tegen het regime dat de genocide pleegde. De mensen die vandaag de dag in de opvolgerstaat leven, treft uiteraard geen morele schuld, tenzij ze die misdaden hardnekkig zouden blijven ontkennen. De ontkenners van genocide waar ook ter wereld zouden een voorbeeld mogen nemen aan de innerlijke grootsheid waarmee Duitsland de Holocaust erkent en de nagedachtenis van de slachtoffers eert. Ook al zullen sommigen opwerpen dat het nooit voldoende of niet altijd volledig is, Duitsland spreekt over zijn verleden. Moeten de ontkenners van genocide bang zijn dat de eer van hun natie wordt besmeurd door de erkenning van genocide? Integendeel. Het Duitse voorbeeld toont aan hoezeer dat land blijk geeft van beschaving door zijn verleden onder ogen te zien en hoezeer het daarvoor wordt gerespecteerd.
‘Internationale Dag’
Het KNK vroeg in zijn slotcommuniqué ook dat het Europees Parlement ’16 maart’ zou erkennen als ‘Internationale Dag tegen chemische wapens en massavernietiging’. Dat laatste zou zeker een morele genoegdoening betekenen voor de overlevenden die tijdens de conferentie ontroerende getuigenissen aflegden over de vele familieleden en vrienden die ze verloren, die dag in Halabja, 24 jaar geleden.
Dirk Rochtus doceert internationale politiek (Lessius Antwerpen, KU Leuven)
@Allen: reageren op deze bijdrage impliceert dat u instemt met de regels voor deelname aan onze discussieforums; lees dus de regels – mod
5 Antwoorden op “Een ‘Dag tegen Chemische Wapens’?”
1. Joseph Zegt: 20/03/2012 om 13:55
Een zeer goed opiniestuk !
Op de vooravond van WO 2 heeft Hitler zijn generaals medegedeeld dat bij de inval in Polen er geen onderscheid moest gemaakt worden tussen militairen en burgers.De Polen waren immers in zijn ziekelijke gedachtengang “Untermenschen”. Het “Herrenvolk” zou eens het voorbeeld gaan geven hoe er daarmee moest omgegaan worden.
Toen zijn toehoorders de Führer erop wezen dat dit een veel te grote internationale verontwaardiging zou uitlokken heeft Hitler geantwoord dat nauwelijks 15 jaar terug er de etnische massamoord op de Armeniers was geweest en dat niemand daar nu nog over moeilijk deed.
Indien de internationale gemeenschap er toen wel veel aandacht zou aan besteed hebben zou het in de beide wereldoorlogen wellicht niet tot zoveel burgerslachtoffers gekomen zijn.Het massaal afslachten van burgers was geen Duitse alleengang.Tijdens de bombardementen op Duitse steden waren het de Britten en Amerikanen die de burgerbevolking niet spaarden.
Het was een tijd waarin mensenlevens weinig waarde hadden.
In het centrum van Berlijn is een bezoek aan het indrukwekkende “Monument voor de vermoorde Joden in Europa” een onvergetelijke ervaring. Vooral een bezoek aan het documentatiecentrum in de kelder onder het monument is de moeite overwaard.
Naast het Holocaust gedenkteken staan er verspreid in Berlijn ook nog monumenten ter nagedachtenis van de vermoorde Sinti en Roma alsook de homos en de gehandicapten en weerstanders die in de nazi tijd vermoord werden.
2. René Lenaerts Zegt: 20/03/2012 om 14:41
Het is zoals met de katholieke heiligenkalender. Voor elke dag van het jaar is er een naam, plus nog een massa in reserve. Natuurlijk zijn we tegen genocide, voor vrouwenrechten, tegen dierenmishandeling en ga zo maar door. Maar er loopt nog altijd veel verkeerd zolang niemand ingrijpt.
De holocaust, zeg maar de meest gekoesterde onder de genocides die onze wereld kende, werd slecht gestopt door de overwinnning van de gealieerden en het bezetten van Duitsland. Andere genocides hebben plaats gevonden zonder interventie en tot het bittere einde. Laat ons dus stoppen met enkel te veroordelen en te durven ingrijpen, in Libië bijvoorbeeld, maar ook in Syrië.
Maar we zijn toch zo bang van onze eigen courage!
3. Roy Hagen Zegt: 20/03/2012 om 17:52
Ethnische minderheden vergassen is natuurlijk heel fout, maar ik vind het een slechte zaak dat allerlei genocides bij wet erkend worden. Straks staat onze hele kalender vol herdenkingsdagen die voor gewone mensen hier niets betekenen. Zeker op termijn niet. Om nog maar te zwijgen over de begeleidende muilkorfwetten…
4. Jozef-Willem Zegt: 21/03/2012 om 02:56
Ik ben het volledig eens met @Roy Hagen en wil eraan toevoegen dat, hoe erg genocide en chemische wapens ook zijn, de gróótste misdaden steeds gepleegd worden vóór het uitbreken van een oorlog. Elke oorlog (oer-log) heeft immers een incubatietijd en is het natuurlijk gevolg van individuele en collectieve ontsporingen. De voorlopers ervan of “veroorzakers in de tijd” gaan echter steeds vrijuit (net zoals in de huidige financiële crisis) en het zijn de ultieme uitvoerders die de volle schuld krijgen. Laat ons eerlijk zijn, wij zijn allen betrokken. Schuld is steeds individueel, collectief en karmisch. Wie de wet van oorzaak en gevolg kent weet welke zware verantwoordelijkheid op de schouders rust van álle betrokkenen, van elk individu, van politici, economen en confessionele overheden. Wanneer wij evenwel blijven huilen over alles wat ons in het verleden is aangedaan en ons lijden blijven koesteren als een zwaard, dan kunnen wij wel eeuwig oorlog blijven voeren en komen wij nóóit uit de problemen. Zouden wij er niet beter aan doen alles in het werk te stellen dat het nooit meer oorlog wordt in plaats van steeds maar inspiratie te blijven zoeken in de onderwereld waar de geschiedenis als wetenschap verworden is tot een ideologie? Het is mijn stellige overtuiging dat, in plaats van geschiedenis te leren het beter is dat de geschiedenis óns wat leert…
5. Wilfried Zegt: 21/03/2012 om 11:37
Laten we wel wezen… ….
Er zijn héél wat geïnteresseerden die méér dan héél mooi (bloed)geld verdienen aan dergelijke wapens.
In het boek ” Big business met nazi Duitsland” geeft Jacques R. Pauwels een afschrikwekkend beeld hoe Hitler destijds zijn bewapening voor elkaar kreeg
met hulp, kennis en kunde van Amerikaanse mastodonten van multinationals en financieringsbanken.
Terwijl op het terrein de sukkelaars elkaar afslachten met wapens uit eigen land geproduceerd door eigen volk, wordt achter de schermen, onderhandeld over vette miljarden contracten en geldtransfers voor wapenindustrie (MIC) en wederopbouw, met steeds een blik op Wall Street en de Dow Jones index.
Vervolgens verschijnen “grote” presidenten, generaals en maarschalken op het balkon van hun parlement, met rechterhand op het hart, hun nationale hymnes kwelend, hoe groot hun natie wel is, omdat ze onbarmhartig inbeukten op een volk dat ze van haar nog pluim kennen, op duizenden km afstand.
Waarop die “moedige” president door zijn ontroerde parlement bedankt wordt met een staande ovatie van zijn vazallen.
Graag ook naam en toenaam vermelden van producenten en leveranciers bij zo’n werelddag tegen chemische wapens.
Frankrijk, Duitsland, Engeland speelden een vooraanstaande rol bij de chemische bewapening van Irak, alsof ze niet weten waarvoor dergelijke wapens gebruikt worden.
Onze eigenste Rudi Demotte houdt bij een “bewijs van de eindgebruiker” om volautomatische,hi-tech, hypermoderne mitrailleurs te leveren aan dictators.
Pieter De Crem vindt dat “als wij het niet doen, doet iemand anders het wel, en het bevordert de tewerkstelling ”
Voorwaar, géén fraai beeld.
http://opinie.deredactie.be/2012/03/20/een-%e2%80%98dag-tegen-chemische-wapens%e2%80%99/