Kunt u kort de algemene situatie van de Koerden in Iran schetsen?
De Koerden in Iran worden op twee manieren onderdrukt; als burgers van Iran zelf en als Koerden, omdat ze de Koerdische identiteit hebben. Tijdens de oprichting van de Islamitische Republiek hebben de Koerden zich verzet. Vandaar dat de Republiek vanaf het begin er alles aan deed de Koerden te onderdrukken.
Hoe is het om als Koerd te leven in Iran?
Vanaf het begin is er een oorlog tussen de Koerden en de Republiek omdat de Koerden de Republiek nooit geaccepteerd hebben. De meeste Koerden zijn soennieten en in Iran is er een sjiitisch bewind aan de macht. Op economisch vlak hebben zij nooit iets gedaan voor de Koerden. Er wonen tussen de 10 en 12 miljoen Koerden in Iran maar nergens in de Koerdische regio is er ook maar één fabriek waar misschien een paar honderd mensen zouden kunnen werken.
Twee jaar geleden is er een vergelijking gemaakt tussen een Koerdische en een Perzische stad, Sine (Sanandaj) en Yazd. De investeringen in de Perzische stad waren 300 maal hoger dan in de Koerdische stad.
In Iran zijn de Koerden van alle volkeren het meest gepolitiseerd. We hebben een lange traditie van partijwerking en partizanenstrijd, van oppositie voeren. Het Koerdische volk in Iran is levend, actief. Het Koerdisch is zelf ook een zeer levende taal. Volgens onderzoek van UNESCO naar taalvitaliteit staat het Koerdisch op de 32ste plaats, van de 3000. Maar het is een verboden taal. Daarom zeggen we dat er op alle vlakken een grote gedwongenheid is. Om die redenen hebben de Koerden zich altijd verzet.
Is er ook onderdrukking op religieus vlak?
Onder de Koerden zijn er niet alleen islamieten, soennieten, er zijn ook Yarsani en andere groepen zoals de Yezedi’s. Afgelopen week hebben vier leden van de Yarsani-gemeenschap zich in brand gestoken voor het parlement vanwege de zware repressie.
Door deze veelzijdige onderdrukking voelen veel Koerdische jongeren zich verplicht om naar de bergen te gaan en te starten met gewapende strijd.
Wat is PJAK (Partij voor een Vrij Leven) en wat zijn jullie doelstellingen?
In april 2004 is beslist om PJAK op te richten. Het was een noodzaak. De klassieke politieke partijen, de KDP-I (Koerdisch Democratische Partij Iran) en Komala (Koerdische communistische partij), hadden het territorium verlaten en gingen zich buiten Iran vestigen. Hierdoor werd de Islamitische Republiek werkelijk baas in de regio. Zij dachten dat omdat er geen Koerdisch verzet meer was, alles zou zijn opgelost en zij de controle konden overnemen.
De Koerdisch intelligentsia – schrijvers, journalisten en studenten – zijn zich beginnen organiseren op alle universiteiten in Iran. Velen waren al afgestudeerd, maar ook degenen die nog niet afgestudeerd waren hebben de school verlaten en zijn naar de bergen getrokken. En wie zat in de bergen? De PKK. De PKK heeft hen geholpen, vooral met opleiding.
Allen die de opleiding voltooid hebben zijn teruggekeerd naar Iran, maar er kwamen steeds andere studenten in hun plaats die ook opgeleid wouden worden door de PKK. Gedurende vijf à zes jaar duurde deze situatie voort.
Het verschil tussen PJAK en andere klassieke partijen ligt erin dat PJAK is begonnen met het opleiden van kaderleden. We hebben eerste de kaders opgeleid en zij hebben de partij opgericht. KDP-I is ontstaan onder de gedeeltelijke bezetting van Iran door de Russen en de Britten. In het Russische gedeelte mochten de Koerden zich organiseren. Toen heeft het volk een politieke partij, de KDP-I, opgericht. Omwille van de onenigheden in het land, maar ook internationaal, is de KDP-I opgericht, zonder dat ze een aanzienlijk aantal kaderleden had. Komala is op dezelfde manier ontstaan. Toen de Sjah moest vetrekken, is Khomieni gekomen. Komala is toen door de massa’s opgericht.
PJAK heeft de omgekeerde beweging gemaakt, een proces van eerst kaderleden en daarna een degelijke partij. Dat is één van de redenen waarom PJAK succesvol is. Door het feit dat de kaderleden de partij opgericht hebben werden de nieuwkomers goed ontvangen. Zij konden hen onthalen en antwoorden geven. Er kwamen veel studenten die ontvangen werden door ex-studenten.
Een tweede groot verschil is dat we vanaf het begin af veel vrouwen binnen haalden. In alle organen van onze partij zitten minstens 40% vrouwen, ook in het politburo. Wij zijn een modelpartij. Ook in de strijd zijn er evenveel vrouwelijke deelnemers. En ook in de gevangenissen en bij de mensen die ter dood veroordeeld en opgehangen worden zijn er evenveel vrouwen.
Wat is de ideale toekomst voor de Koerden in Iran?
Allereest een democratisch Iran, waarin alle volkeren – Perzen, Koerden, Arabieren, Beloetsjen, Turkmenen – evenveel rechten genieten. Waarin man en vrouw gelijke rechten hebben. Gebruik van eigen taal, beleving van eigen cultuur en tradities moet gegarandeerd worden door de grondwet. Er zijn heel wat religieuze en etnische minderheden. Zij moeten even goed beschikken over hun rechten. Met andere woorden wij willen een vrij Iran. Veertig procent van de bevolking is niet-sjiitisch, maar spijtig genoeg hebben wij een beleid aan de macht dat sjiitisch is, wat iedereen moet volgen. Dat is een totalitair systeem.
In alle steden in Koerdistan heb je sjiitische moskeeën, maar de Koerden hebben niet het recht op één soennitische moskee. In geen enkele stad buiten Koerdistan heb je een soennitische moskee, dat kan niet. Deze religieuze verscheidenheid bestaat in heel Iran. Wij willen dat de gelijkheid in Iran overal gegarandeerd is.
De onderdrukking in Iran is totalitair waardoor de oplossing voor de Koerden niet los kan gedacht worden van een brede verandering van de gehele Iraanse maatschappij. Werken jullie om dit te verwezenlijken ook samen met andere partijen?
Er is niet-Koerdische oppositie in Iran, maar ze zijn heel zwak. Alle politieke partijen zitten in het buitenland. Wat de bevolking zelf betreft, is er 70% die het niet eens is met het regime, dat is ook oppositie. Het systeem in Iran verschilt met dat van Turkije. In Turkije heeft men tot nu toe de Koerden ontkend. In Iran heeft men nooit de Koerden ontkend. Ze hebben altijd bestaan, maar zonder rechten, dat is het verschil.
We proberen met de oppositie samen te werken, maar het is zo dat je in Turkije een fascistische mentaliteit aan de macht hebt en in Iran een chauvinistische mentaliteit. De schrik dat Iran uit elkaar zal vallen is ook aanwezig bij de oppositie, door die chauvinistische mentaliteit. Als we gesprekken voeren met de oppositie zeggen ze ons altijd “eerst moet de dictatuur weg, nu is niet het moment om over de Koerdische kwestie te praten.” Dit zagen we ook in Turkije en ten tijde van de Sjah. Als zij aan de macht komen gaan we hetzelfde meemaken als we nu meemaken, daar zijn we bang voor.
Sinds drie à vier jaar merken we een trage verandering in de mentaliteit. Ze beseffen dat de Koerdische oppositie sterker en sterker wordt. Daarom beginnen ze bepaalde zaken te accepteren. Dat is ons doel, om zo meer en meer een eenheid te vormen.
Hoe gaat PJAK precies te werk? Is er samenwerking met KDP-I en Komala?
Tot nu toe spijtig genoeg niet. Spijtig genoeg hebben ze geen werking in Oost Koerdistan. Er zijn wel sympathisanten, aanhangers en familieleden van oude peshmerga’s. Zij zijn vooral te vinden in centraal-Oost Koerdistan, niet in de rest van het land. De andere partijen hebben geen mensen in Maku, Îlam en Kirmaşan. Dat is niet hoe wij werken, wij hebben overal aanhang.
Ons doel en onze werking is identiek aan die van andere politieke partijen: de vorming van het volk. We proberen assimilatie tegen te gaan in de Koerdische taal, cultuur, op politiek en religieus vlak. We willen een democratische structuur. We werken heel hard aan het tot stand brengen van de gelijkheid tussen man en vrouw. Het onderwijs moet een belangrijke rol spelen. De gelijkheid en vooruitgang moet immers in de samenleving plaats vinden.
Deze activiteiten zijn illegaal. Onze werking gebeurt in het geheim. Iemand die door het regime zelfs maar verdacht wordt van samenwerking met PJAK wordt gedood.
Hoe zijn de verhouding met Irak en Mêsûd Barzanî? Aangezien jullie mogen opereren vanuit Zuid Koerdistan.
We bevinden ons in een regio die traditioneel behoort tot Koerden die ongenoegen leven met een staatsregime. Dit was zo ten tijde van de Sjah, Saddam Hoessein en Khomeini. De regio is van het verzet, dat is altijd al zo geweest. We zijn daar nu gevestigd, maar voor ons, ten tijde van Saddam Hoessein, zaten de KDP (Koerdische Democratische Partij, Irak) en PUK (Patriottische Unie Koerdistan, Irak) er en voor hen zat Mistefa Barzanî er (vader van Mêsûd en leider van de eerste Koerdische opstand in Irak, nvdr.). Het is een regio die we de “vrije regio” noemen, die altijd de bakermat was van het verzet.
Hoe staat het met de wapenstilstand met het Iraanse regime?
Sinds anderhalf jaar hebben we een staakt-het-vuren. Op vraag van Iran zijn Mêsûd Barzanî, Celal Tallebanî (Iraaks president, PUK, nvdr.) en de PKK-leiding tussengekomen om dit bestand aan te kondigen en zo een overeenkomst te sluiten die een einde maakte aan de gewapende strijd.
Dit omdat het regime tijdens de gevechten zware verliezen leed. Ongeveer twaalf generaals zijn omgekomen. Het regime heeft zelfs gepensioneerde generaals uit de Golfoorlog terug gehaald om tegens ons in te zetten. Door de tussenkomst van deze drie partijen – Barzanî, Talabanî en de PKK – hebben we kunnen zeggen: “we stoppen met de oorlog, wederzijds.”
Wij willen geen oorlog voeren, we willen een politieke strijd voeren. Het is niet ons doel het Iraanse leger volledig uit te roeien. We strijden voor vrede. We staan erop dat we via dialoog de Koerdische kwestie in Iran oplossen. Kijk naar het vredesproces in Turkije, we hopen dat hetzelfde ook in Iran gebeurt.
Is er verandering met de nieuwe Iraanse president, Hassan Rohani?
Het gaat niet om de persoon van Ahmadinejad of Rohani, het gaat om het systeem van Iran. Er gaat iets veranderen, maar niet dat waar wij van dromen. De economische situatie in Iran is zo zwaar dat de bevolking de armoede niet meer kan dragen. Het leven is echt heel zwaar. De dictatuur heeft alle vrijheden afgenomen. Het regime begint schrik te krijgen van een opstand van de massa. Daarom moeten zij bepaalde, kleine toegevingen doen. De vrouwen mogen nu bijvoorbeeld iets minder bedekt zijn.
Heeft een Iraanse president bewegingsvrijheid om met de Koerden te onderhandelen? Of bepaalt de Ayatollah alles?
Wij hadden voor de verkiezingen contacten met zes presidentskandidaten. Wij hebben hen voorgesteld iets te zeggen over de vrijheden en de volkeren in Iran. Dan zouden wij onze achterban vragen massaal op hen te stemmen. Alle kandidaten hebben heel openlijk gezegd: “Dit is niet onze bevoegdheid. Khamenei moet daar iets over zeggen.” In die zin kan en mag Rohani niets doen als president. Wil hij iets doen dan moet eerst Khamenei toelating geven.
Ik geloof dat zij verplicht gaan worden iets te veranderen. In Zuid Koerdistan hebben de Koerden nu hun eigen federale regering en beleid. In Rojava, West Koerdistan, hebben zij hun eigen systeem, hun eigen structuur opgebouwd. In Noord Koerdistan hebben we nu vrede en hoop dat het probleem opgelost wordt. In drie delen van Koerdistan gaat de Koerdische kwestie in de goede richting. Dit zal ook in Oost Koerdistan gebeuren.
Die positieve ontwikkelingen zijn te danken aan de goede politieke organisatie van de Koerden. Iran noch Syrië, noch Turkije of Irak kunnen hun oude traditionele politiek ten opzichte van de Koerden verderzetten. De Koerden kunnen zich nu verdedigen, ze kunnen eisen stellen door hun militaire en politieke macht. In Noord Koerdistan heeft Turkije gedurende 30 à 35 jaar getracht het Koerdische verzet te breken. De NAVO heeft geholpen, Europa heeft geholpen. Maar het is hen niet gelukt
De VS zoekt al heel lang excuses om Iran aan te vallen. Wat verwachten jullie van de internationale gemeenschap?
De volkeren in het Midden-Oosten zitten in een ongelukkige situatie. Er zijn twee grootmachten in de wereld, de Amerikanen en de Russen. Als de Amerikanen ergens iets willen doen, dan zijn de Russen tegen. Als de Russen iets willen doen, dan zijn de Amerikanen tegen.
Een tweede ongelukkig punt is dat de mensen- en volkerenrechten en vrijheden niet zo belangrijk zijn voor die twee wereldmachten. Het gaat eerder om strategische, economische en politieke belangen. Staatsbelangen primeren. Af en toe als Iran iets doet dat tegen de belangen van Amerika is, sluiten ze hun ogen voor PJAK. Maar geen enkele wereldmacht heeft ons ooit effectief geholpen.
Nu is de situatie aan het veranderen door het feit dat in het Midden-Oosten de Koerden een belangrijke factor aan het worden zijn, op alle vlakken.
Beschikt Iran volgens u over een nucleair arsenaal?
Ik geloof dat zowel Israël als de VS heel goed weten hoe de dingen in elkaar zitten in Iran. Zij maken hier politiek gebruik van. De huidige president Rohani was de leider van het nucleair programma. Hij heeft ooit gezegd: “Zelfs al geven we al onze nucleaire programma’s aan Amerika, Amerika zal ons toch niet met rust laten. De Amerikanen willen ons in dezelfde situatie brengen als Gaddafi in Libië.”
Er zijn ook heel veel Joden in Iran. Israël weet heel goed wat Iran heeft en wat Iran niet heeft. Er zijn veel Joden die 15 à 20 jaar geleden geïslamiseerd zijn. Heel veel onder hen zijn leidinggevende nucleaire wetenschappers. Zijn hebben al verschillende raketinstallatie doen ontploffen.
Onder druk van de VS en Israël is er een wereldwijde campagne opstart tegen het bezit van nucleaire wapens door Iran. Zij kunnen zo een samenwerking tot stand brengen tegen nucleaire wapens voor Iran, maar ze kunnen dat eigenaardig genoeg niet doen voor mensenrechten, democratie, tegen ophangingen en terdoodveroordelingen.
Wat verwacht u van de Koerdische Nationale Conferentie in Hewlêr (Erbil) volgende maand?
We hebben heel veel hoop. We werken al meer dan vijftien jaar aan het tot stand brengen van deze conferentie. Het is de eerste keer dat alle Koerdische politieke partijen deelnemen. Dat geeft grote hoop aan de Koerdische bevolking om iets te bereiken. Vandaar dat Iran tegen deze ontwikkelingen is. De leider van de Pasdaran (Revolutionaire Garde, nvdr.) in Quds, de militaire macht verantwoordelijk voor de strijd tegen de Koerdische opstand, heeft gezegd: “Hoe is het mogelijk dat de PUK zoiets toelaat, dat de Iraakse Koerden deelnemen aan een conferentie waarin ook PJAK zit?
Verwacht u represailles op de Koerden vanuit het regime nu de PYD (Democratische Eenheidspartij) in Syrië meer en meer autonomie winnen op Iraans bondgenoot Assad?
Ik geloof niet dat de ontwikkelingen in Syrië aanleiding zullen geven tot een eventuele repressieve houding ten opzichte van PJAK door Teheran, omdat de Iraanse autoriteiten PJAK goed kennen. Ze weten nog niet goed wat te doen. In Iran hebben we zes volkeren. Het regime heeft schrik dat als ze iets aan de Koerden geven de anderen ook zullen komen met hun vragen. Langs de andere kant heeft Iran schrik hetzelfde mee te maken als het voormalige Joegoslavië.
Een ander probleem is dat als de volkeren gelijke rechten krijgen, het systeem democratisch moet zijn. De Iraanse autoriteiten zijn niet van plan om nu van een dictatuur naar een democratie over te gaan. In een democratie heb je die gelijkheid van rechten.
Wat kan het Westen betekenen voor de Koerden?
We maken nu een aardbeving in het Midden-Oosten mee. Niemand weet wat er gaat gebeuren in de regio, zelfs de Amerikanen niet. Sinds lang praten de Amerikanen en de Europeanen over het ‘grote Midden-Oosten’. Hoe dat er uit zal zien, weten we niet. Maar als het werkelijkheid wordt willen de Koerden hun verdiende en gerespecteerde plaats hebben want ze maken deel uit van het Midden-Oosten. Het gaat hier om de hoop en het geloof in onszelf. We hebben geen hoop op hulp van buitenaf, enkel op onze eigen kracht. De Koerden zijn nu niet de factoren maar de actoren. Daarom vind ik dat de Koerdische kwestie moet opgelost raken.
De Koerden zelf zijn een groot volk, we spreken van 40 miljoen misschien wel 50 miljoen mensen in heel de regio. Het gaat om een strategisch gelegen land, rijk aan grondstoffen. Nu is het olie en gas, maar morgen zullen we een waterkwestie meemaken. We hebben een goede geografie. Al deze zaken spelen een grote rol om de kwestie opgelost te zien. Ook om de samenleving in de toekomst op te bouwen kan men niet meer zonder de Koerden. Kijk naar de vergadering (voorbereidende conferentie in Erbil, nvdr.). Voor het eerst zijn de Koerden op nationaal vlak samen gekomen. Dat geeft hoop om een vredelievende samenleving op te bouwen, niet enkel in onze regio maar in heel het Midden Oosten.
Gelooft u dat democratisering in het Midden-Oosten mogelijk is zonder het gebruik van geweld of wapens?
In het Midden-Oosten is er een proces van democratisering aan de gang. Wat willen bijvoorbeeld de Koerden? Ze vragen gelijke rechten. Rechten die de Turken hebben moeten wij ook hebben. Niet minder, niet meer. Minder rechten gaat niet. Als we meer vragen, zullen de Turken dat niet accepteren. Dat geldt ook voor Iran, Irak en Syrië. Er zijn nu veel politieke partijen die om democratisch confederalisme vragen. Sommigen praten over federalisme of over autonomie. Het is niet belangrijk hoe een vrij en democratisch leven genoemd wordt, maar wel dat het werkelijkheid wordt.
De Koerden zijn verspreid over vier belangrijke staten in het Midden-Oosten. Als die vier landen de vrijheid en democratie voor de Koerden waar maken, zal dat invloed hebben op heel de regio. Hopelijk gebeurt dit via dialoog. Wij kijken nu naar de ontwikkelingen in Turkije. Als Turkije deze kwestie oplost via dialoog, dan zijn de andere volkeren ook vrij. Dan kunnen we spreken over Iran. We hopen dat de Koerdische kwestie zonder wapens en oorlog opgelost geraakt. Daarom zeggen we dat de oplossing van de Koerdische kwestie een verdere stap betekent naar democratie in het hele Midden-Oosten. We zijn ook fier op het feit dat de rol van de vrouw en de man in de Koerdische beweging nu gelijk is.
Kan PJAK ook een rol spelen in het probleem van eergerelateerd geweld?
Dit is een culturele kwestie en die vraagt veel tijd vooraleer dat ze opgelost is. Wij moeten het op politiek vlak aanpakken. De oplossing moet in de grondwet komen. We moeten als politieke partij werken aan de vorming van de massa’s. Binnen de beweging komt het niet voor. We proberen de bevolking op te leiden. In de beweging hebben we zelfs vormingssessies voor mannen over hoe ze zich moeten gedragen tegenover hun zus, vrouw, moeder, …
We zien veel moeilijkheden door de negatieve rol van de godsdienst. Het is een maatschappelijk probleem, maar we moeten het oplossen.
Is er, door her recente politieke succes van de Koerden, geen vrees voor een onafhankelijk Koerdistan bij de regimes in Iran, Irak, Syrië en Turkije?
Niemand kan dit proces stoppen. We hebben een goed voorbeeld voor het Midden-Oosten, namelijk Europa. In Europa is er confederalisme. Het is de eenheid van de Europese volkeren, niet van de staten. We hopen dat we hetzelfde zullen meemaken in het Midden-Oosten. In België zijn er 60 à 70 duizend Duitstaligen. Ze hebben hun eigen cultuur en recht op onderwijs in eigen moedertaal, maar niemand van hen wil aansluiting bij Duitsland. In Frankrijk en Zwitserland zijn er ook Duitstaligen. Iedereen leeft samen in democratie. Het voornaamste is dat de volkeren evenveel rechten hebben en kunnen samenleven. We vragen om samen te leven, niet apart, en daar zijn geen grenzen voor nodig.
De wereld is van iedereen. Misschien is het te idealistisch, maar dat is voor mij de werkelijkheid. Ik ben in Koerdistan geboren en nu leef ik in Duistland. Jij bent in België geboren en morgen ga je misschien naar Koerdistan. Dat moet het recht zijn van iedereen. De grenzen zijn creaties van de mensen zelf. Voor ons zijn ze overbodig. De wereld gaat in die richting. Als Turkije in de toekomst lid wordt van de Europese Unie, dan zijn er geen grenzen meer van Iran tot Noorwegen. Dat geeft aan iedereen de mogelijk hoe en waar te leven zoals ze willen.
Mauro Desira & Kristel Cuvelier, stafmedewerkers Koerdisch Instituut Brussel
